Who is Ana Mendieta? brings the story of its eponymous central character into the public eye once again as a graphic novel detailing her career as an artist and her unsolved death.
John Reed/ therumpus.net
In 1951, Theodore Adorno asserted that “every work of art is an uncommitted crime.” The claim is powerful, not just in its insight, but in its exclusion of creative works made in the service of normative values. Propaganda, pop culture, are omitted by Adorno’s criteria.
2010’s Girls to the Front: The True Story of the Riot Grrrl Revolution, by Sara Marcus, set the tone for the 2011 documentary !Women Art Revolution (a film by Lynn Hershman) and MOMA’s 2011 rescreening of The Heretics (directed by Joan Braderman). The two films reassert the influence of women artists, ’60s forward, rekindling a revolution—not just feminism but a wholesale social insurgency—that is remembered in the haze of whitewash. Given our own era, heavily dominated by corporation and consumerism, the reminder is life itself: the revolution was going down, it was underway.
The difficulty: bringing radical thinking and radical works of art to the mainstream. Mainstream distribution—the arts are no exception—requires a product that’s market and advertising friendly. If a work of art eludes market value, longevity falls to the discretion of historians, academics, and popular opinion; Sotheby’s has no vested interest.
Anima, Silueta de Cohetes (Firework Piece) Movie • 1976
Caro Caron, Who Is Ana Mendieta? (Blindspot Graphics) 2011
Caro Caron’s drawings do not only illustrate Christine Redfern’s controversial story: they construct a real system of annotations which allow us to feel the indignation that the suspicious death of Ana Mendieta can arouse. The figures of women illuminate the main story and form like footnotes which enrich the text with sensations rather than references and manage to make us take this less and less obvious side step which reveals to what extent paternalism and ordinary sexism are scandalous. Caro Caron’s style creates an atmosphere of carnival nightmare that is ultimately much more adequate to reality than reality itself, filtered by an ideology that we are most often incapable of pinning down.
MSVU Art Gallery, 2012
XIA is a responsive system in which visitor’s presence triggers different emotional stages of a projected virtual character. In a darkened gallery space, on a luscious, luminous carnation ground, a velvety black charcoal bloom is both the setting and the trace of a captive’s struggle.
Body Tracks foregrounds the life and art of Ana Mendieta (1948-1985), whose career exemplifies feminist art practices of the 1970s and the backlash against that movement in the mid 1980s. Curator Christine Redfern shows that issues raised in the 1970s by artists like Mendieta continue to preoccupy contemporary artists. Included are a video, Anima (1976) by Ana Mendieta, an interactive video performance by Philomene Longpre,Xia (2011), and the original drawings from the graphic novel Who is Ano Mendieta? written by Christine Redfern and illustrated by Caro Caron.
Caro Caron ‘Who Is Ana Mendieta?’ 2011
In Who is Ana Mendieta?, the Feminist Press seeks popular opinion through the graphic novel. The newly released title launches a series, Blind Spot, that will invoke (in the words of the press release) “the spirit of revolutions past.” The cleverness of the vehicle is twofold: the use of broadly appealing comic and true crime elements; the direct appeal to a youthful audience seeking alternatives in the limited category of graphic books. Hill & Wang (Macmillan Publishing), with recent graphic biographies of Malcolm X, Trotsky, Ernesto “Che” Guevara, and “The Beats,” paves the way for radicalism in graphic non-fiction. The Blind Spot series, if Who is Ana Mendieta? is representative, brings dynamism and creative kicks to the graphic biography, which is all too often academic and artistically lackluster.
Mendieta, a New York feminist artist native to Cuba, is an obvious standard-bearer. Her prescient “earth-body” works—live sculpture, performance and documentation—feature her own body and the natural world. (New York University hosted an exhibition of Mendieta’s projects, “Where is Ana Mendieta?” in October of 2010.) Mendieta’s concerns and interests—alternative creative modes, the mysticism and magic of close-to-the-soil religions, the biological essence of life—are firmament to today’s arts world; a major retrospective of Mendieta’s 70 films is inevitable.
Mendieta’s ranging, decaying, breathing projects are counterpoint to the works of Carl Andre, with whom she shared a tempestuous six-year relationship. If Mendieta’s maximal projects didn’t quite have a market solution (what to sell?), Andre’s minimalism offered the perfect entrepreneurial explanation: less costs more. In 1985, the couple on the brink of divorce, Mendieta mysteriously fell from the window of Andre’s 34th-floor apartment. While Andre was acquitted of her murder in 1988, Mendieta’s controversial death crystallizes the political position of the Blind Spot series. The question, the history untold—whatever the answer—is where we begin.
Illustrated by Caro Caron, and scripted by Christine Redfern, Who is Ana Mendieta? resists passing judgment on Andre. Rather, the book looks at the death and scandal in the larger context of an art world and culture not nearly self-aware enough. The infuriating failings of the police are indicative of an establishment simultaneously self-righteous and inept. Mendieta, as an artist, had made her own body, prostrate, the subject of her documentary investigations—film and photograph. In a nauseating irony, the performance artist’s scene of death wasn’t photographed by the forensic team.
In this video CamiiW is talking about body artist Ana Mendieta.
Providing salient interview fragments and facts, Who is Ana Mendieta? is unhindered by a reductive “story.” Even Harvey Pekar, in his Hill & Wang graphic treatment of The Beats: a Graphic History, was force-fit into the narrative assumptions of the A&E biography: artist suffers, artist redeemed through recognition, artists suffers, etc. The model is in itself an arm of conservative propaganda: creativity is unhappiness, a sin that must be punished, or relieved through broad cultural acceptance; the artist must conform. The subtle insurgence of Who is Ana Mendieta?, and presumably the Blind Spot series, is the co-option of the pulp journal, which allows for a dissemination of information without a preordained moral.
In last year’s Graphic Woman, Hillary Chute explores 21st century autobiographical comics by women. Chute traces a weave of aesthetics and politics, which, with the dissolution of the American Comics Code in 2010, will only increase in the graphic category. With its considered construction and vivid reportage, Who is Ana Mendieta? heralds a better possible future, for the graphic book, for the arts, for the record of history, and for the revolution.
“This moment is ours and we encourage you to see it with our eyes as well.”
Nackt Kollektiv made up of artists and activists who want to speak the truth of their minds and bodies through art.
They want to speak out art. They are at war with patriarchy and capitalism. They rehabilitate the ugly, the fat, the witches and revolutionaries to fight against what is forced upon them, to break the invisible chains of their oppressors with the nakedness of the truth.
Cristina (ViVi Black), Mariana Rodriguez Acebal & Jördis Hirsch in screen-printing studio in STATTLAB, 2022
They are Cristina (ViVi Black) from Barcelona, who is currently also studying art therapy, Mariana Rodriguez Acebal, an illustrator and comic book designer, and Jördis Hirsch, a screen printer and freelance artist at STATTLAB on Drontheimer Straße in the Soldiner Kiez.
Since Jördis and Mariana knew each other from a stay in Paris and Cristina and Mariana were friends, things soon came full circle: In 2021 they came to found the collective together -with about ten other participating artists- and are dedicated to authenticity, truth and the unembellished, which is related to being a woman; they encounter each other in a strictly authentic manner, towards themselves and together. And they support each other by planning the exhibitions together and also balancing each other out in their contributions, which can be very important when several projects need to be kept going at the same time.
Exhibit Poster R114
“Doesn’t matter from which scene you come, this need of competition and rivalry exists and it can create a very toxic behavior towards someone. We have enough repression by being a woman in this society, so let’s support each other’s success and create a beautiful net that goes on the way to overthrow the patriarchy.”
VIVIBLACK
Cristina is an illustrator and graphic designer from Barcelona based in Berlin. She finished her graphic design studies in 2016 and then moved to Berlin. Her work would be defined as feminist, surrealistic and figurative art.
A short interview with ViVi ‘Cristina’ Black, one of the founders of Nackt Kollektiv
In her artworks, she wants to grasp different types of bodies, such a woman’s body, trans, queer or intersexual bodies in various techniques, materials and coatings that represent the beauty of those bodies, and she convey the feelings and sensations that someone can feel in the course of one’s life, especially when you are an immigrant and woman. Her artworks and projects, such as feminist fanzines, illustrations and designs, seek to combine what we feel about stereotypes of the “non-standard bodies”, through paintings, texts and drawings that usually have a dual meaning and express harshness as well as beauty.
‘Androgynous Celtic Roots’ by ViVi Black dedicated to real warriors, our mothers.
A short interview with Jördis Hirsch, one of the founders of Nackt Kollektiv. Berlin 2022
Jördis Hirsch
Jördis Hirsch works as a freelance artist with a focus on screen printing in Berlin. After studying graphic design and illustration in Marburg and Paris, she has been leading workshops, exhibitions and art projects in the artist collective STATTLAB e.V. since 2015. She has received several grants for artist residency programmes in France, Italy, Tanzania and Mexico. As poster art, her interventions conquer public space.
She specialises in the graphic depiction of people and animals in an urban context. Subtle humour and socially critical commentary are set in the context of gender-specific role models and hierarchical structures. She works mostly analogue, using sustainable materials from her immediate environment that she incorporates into the printing process.
Jördis Hirsch, silk screen series
Geboren in den letzten Zügen der DDR hat Jördis ihre Kindheit im Berlin der Wendejahre verbracht. Alles schien möglich, alles war im Umbruch, alles sah neu aus, war es aber nicht. Berlin ist Jördis trotzdem treu geblieben, nach einem Kunststudium dass sie erst in den goldenen Westen und später nach Paris verschlug, kehrte sie aus Liebe zu der großen hässlichen Stadt zurück und baute hier gemeinsam mit einer Gruppe unerschrockener Idealisten ein Künstlerkollektiv auf. Druckend, zeichnend und singend bahnt sie sich seitdem ihren Weg. mit offenen Augen und der Sehnsucht im Herzen, die die Überwindung einer Grenze hinterließ.
Ihre Werke sind gekennzeichnet durch einen expressiven Ausdruck und einen kompromisslosen Strich, sie sucht darin zu fassen was uns Menschen alle miteinander verbindet. Eine wichtige Rolle spielt der Humor als Ausdruck von Lebensfreude und Furchtlosigkeit vor dem Schicksal. Im spielerischen Zugang erkennt man den Ernst der Lage. Ihre Motive, in denen tierisches häufig nur allzumenschlich, menschliches dafür umso animalischer wirkt, sind Zeichen des Aufbegehrens. Das spiegelt sich auch in Jördis Technik wieder, in der sie bewusst Elemente der Monotypie der repeptitiven Technik des Siebdrucks entgegen setzt.
A declaration of war Against this capitalist system which exploits us, Kills us, Destroy us, Oppresses us, And assassinates us.
KARPETT – Wood Cut, 2020
My art is a riposte.
I create for the women, For the faggs, For the dykes, For the trans, For the poors, For the stoners, For the unloved, For the forgotten, For the foreigners, For the refugees, and all those left behind. I create to give them a weapon, I create to teach them how to fight, I create to give them the right to exist, I create to make them believe in themselves I create to show them that they have value I create to give them back their dignity, I create to encourage them to never stop fighting, without making any concession. I create to give them hope, I create to show them that a brighter future is possible.
Mural art by KARPETT / Nackt-Kollektiv, Werkhalle Wiesenburg 2022, Berlin
Anka & Darkam at Sterput for the Darkam exhibition, 2018
ANKA
After strolling through the corridors of the Academy of Fine Arts in Liège during her training in monumental painting, followed by the study of Comics at St Luc in the same city, she left for Brussels to make new experiences. At that point she became active as an event planner in different locations, including the E2 Gallery “Le Sterput”. She became in charge of organizing various types of events, such as exhibitions, concerts, happenings, performances, editions, etc… From this rich background built through involvement and connections, she aspired to get back to her first discipline, personal and current, the art of illustration.
Anka Drawings at Berlin at Disconnect store exhibition 2020Anka Drawings 2021-2022
“I mostly focus on portrait drawing because I like capturing people’s emotions and transmitting it through my own vision, whether it might be a harder view, something more dynamic or supernatural. My drawings are the sharing of my own sensistivty, an inner emotional response to a subject or a person.”
Anka Drawings 2021-2022
Anka with her self-published E² labeled Darkam’s book
Anka also published a book of Darkam’s illustrations and recorded a very transgressive live performance held as part of the exhibition.
Apart from this, we can’t help talking about the artist’s productions for many different collectives and publications such as ‘Gonzine’, ‘Alkom’x’, ‘EpOx et BoTOx éditions’. Also the latest works for the ‘Archives de la Zone Mondiale’ and a punk-rock photozine ‘Dunkle Bitumen’are some of the artist’s remarkable works.
Mariana Rodríguez is a Berlin-based comic artist, she is best known for her symbolic, free style illustrations highly inspired by feminism. Her techniques are normally screen printing, simple drawings or watercolors. Also, she’s a member of the Berliner underground comic group “Bilderberg Konferenz”.
Mariana Rodríguez Acebal
Mariana Rodríguez Acebal ‘The Níght Citizens’
The line of the illustrations are filled with cynical humor, and the concepts touch absurdity in order to reflect the irony of reality.
Teresa is a content writer from Spain, always passionate about old cameras and analog photography. After graduating as a psychologist she moved to France where she further developed her interest in analog photography amidst a stimulating artistic environment. Teresa often shoots on 35mm film but she also experiments with medium formats and instant film cameras. She captures meditative moments, portraits of friends, apprehending the uniqueness of people, places and situations seen through the eyes of a curious observer.
Michaela is a travelling fine-art photographer with a current residency in Berlin. She has always been fascinated by the capability of a photograph to capture a moment that’s gone forever. For her, photography has a bigger meaning.
With every photo she takes, she feels the responsibility of creating something powerful, something that could eventually become a visual heritage of world cultures and urban subcultures. In her artwork, she likes to express raw emotions, often something strange yet beautiful.
MichaelaPetranova, 2020
She plays with light and bold colours, and in most cases, her photographs have a dramatic, cinematic feel to them. Whether they are ordinary people or remarkably talented artists, she finds all her subjects, in one way or another, very inspiring, beautiful, and absolutely crucial to her artwork.
Rebbeca Sauve is an artist and tattooer currently based in Berlin. Inspired by political atrocities, dystopian societies, horror movies, all things dark, and a deep love for punk.
Criminal Flowers, illustration, ink on paper, 2021
Criminal Flowers, ink on paper tattoo art, 2021
Mallie Hellström
A Northerner Storm
Mallie Hellström
Mallie Hellström is a contemporary analog collagist and interdisciplinary artist works in her own studio based in Berlin, Lichtenberg. Mallie is a young artist, but it is possible to come across an intense experience in her art already. She is synthesizing the modernist collage tradition with the surrealist attitude, bringing it to the present day and creating miracles.
She also curates regularly group-exhibitions and art-events such as Karnival Of Arts – that is a three days art-event since 2020 (with focus for flinta artists since 2022), and in solidarity from this year with artistic and cultural associations with social interests.
She has been interested in colors since her early ages, has improved herself by making detailed drawings and posters over time. In the paintings which she creates by releasing the subconscious with surrealist automatic technique, a decorative intensity, a textural elegance, interesting symbols and expressions waiting to be revealed are hidden.
Mallie Hellström, ‘Untitled’ Mixed media collage, 2022
A short presentation from Mallie Hellström, one of the participating artists of Nackt Kollektiv
These are not enough for Hellström, with the collage technique she has developed, the artist begins to create touching and critical scenes over time.
Her work honors the Dada aesthetic in the 21st century. Mallie takes the viewer on a tour through many layers of thought and history in her compositions created with the traditional method, these visual poems can also be read as serious paintings that examine many concepts.
Mallie Hellström ‘Höhenangst’ Mixed media collage, 2023
She also takes active part in many art collectives and open to receive requests for exhibitions as well collaborations under her instagram @artbyhellstrm or by email artbyhellstrm @ gmail.com
Mallie Hellström, ‘Soul Tank’ Mixed media collage on paper (made out of a older abstract painting of the artist) 19,5 x 14,0 cm, 2016-2023
Maria Mö ‘Mask relief’ exhibited at Werkhalle Wiesenburg, 2022, Berlin
Katya Yakihama’s artworks at Nacktkollektiv exhibition, 2023
Katya Yakimakha
KATYA YAKIMAHA
Katya Yakimaha, has been drawing since 2015 and loves to draw posters of festivals and art for merch, she is very active in the punk-scene in St. Petersburg and also does great tattoos.
Tattoo sketchbook by Katya Yakimaha, one of the participating artists of Nackt Kollektiv. Berlin 2023
Katya Yakimakha
Kristina Zero
Chaos in Order
KRISTINA ZERO
Kristina is an illustrator and tattooer from Greece based in Berlin.
Kristina Zero
Naava Kelo
“How do we live in this fast-paced modern society in a spiral of endless consumption, increasing right-wing politics, patriarchy and inequality?”
Naava Kelo
Naava Kelo is a photographer who thrives from the nature, but got caught in the beat of the city. When observing the life and rhythm of the developing Metropol, Naava reflects questions through the lens; How do we live in this fast-paced modern society in a spiral of endless consumption, increasing right-wing politics, patriarchy and inequality?
She combines urban scenery and elements of nature with mixed technics of analog and digital photography.
IINA, Japan, 2023
IINA
Finland based photographer and illustrator lives in Berlin.
Anarkopunk, tattoo artist/ illustrator and anarchist movie maker from Brasil based in Mexico. Part of the projects Anarco Filmes, Tormenta flegra Konspiracio -nes Nomadas- Distro y editorial, and another initiatives on punk/ anarchism.
Picture taken in Georgia of a survivor lady by ViVi Black
LONG LIFE TO OUR LADIES!
We vindicate the figure of the LADY as a perpetuator of the D.I.Y, as a survivor of a rotten system that belittled, mistreated and silenced them. Their experience and knowledge will always be an inspiration.
Their resistance is what defines them.
Let’s vindicate the figure of the LADY!
Jördis Hirsch, Cristina (Vivi Black) and Mariana Rodriguez Acebal in STATTLAB
Liberation and freedom for a life in Diversity and with creativity.
The striking red stamp-like logo Cristina made is a striking emblem. It is a circle filled with symbols of the vulva and phallus in order – as Jördis Hirsch describes it – to politically emphasize the desired and desired togetherness.
The women of the Nacktkollektiv appreciate it very much to be connected with artists also internationally, because the many feminist perspectives that are thereby brought to women’s concerns expand the insights and insights into what women today want to fight for: Liberation and freedom to live in diversity and with creativity. An insight into the work of the women artists is provided by an extensive illustrated portfolio. It is Mariana who promotes the networking of the interested international women artists and also prints their works or strengthens their acquaintances from other contexts.
(Based on the article written by Renate Straetling for the Weiser magazine.)
NK Group picture – Werkhalle Wiensenburg
KARPETT adds finally
“We are a ‘Women Collective’. If so far most of our members are cis women, I would say that we are a “FLINTA” collective, we are open to women and queers, gender non conforming or trans people and we want to create a safe space for them to create.”
Kampüs Cadıları üniversitelerde, genç kadınların kadın olmaktan dolayı yaşadıkları taciz, tecavüz, şiddet gibi sorunlar karşısında örgütlenen bağımsız bir topluluktur. Kampüs Cadıları ataerkinin kadınlara dayattığı her türlü toplumsal cinsiyet rolüne karşı çıkar, kadınlara nefes alabilecekleri yeni yaşam alanları inşa etmeye çalışır.
Kampüs Cadıları kadını ezen erkek egemen sistemi tariflerken yalnızca ataerkiden bahsetmez. Kapitalizme uyum sağlamış, ondan güç alıp beslenen ve kendisi de onu besleyip güçlendiren, kadın bedeni ve emeği üzerinde özgün bir tahakküm kuran “ataerkil kapitalizm” tarifi yapar. Ataerkil kapitalist sistem bizi yaşamımızın her yönünden ve her anından kuşatır. Adalet mekanizması, medya, eğitim sistemi ve günlük yaşamımızın tümü; biz kadınlara “ikincil konumumuzu” ve “toplumsal cinsiyet rollerimizi” öğretirken; erkeği ve onun egemenliğini korumak üzere şekilleniyor. Şiddeti cinsel, ekonomik, fiziksel ve psikolojik olarak uygulayan ve kadın bedenini özel mülkü haline getiren erkekler sistem tarafından korunuyor ve uyguladıkları şiddet hoş görülüp meşrulaştırılıyor.
Kampüs Cadıları her türlü şiddete, tacize ve tecavüze karşı öz savunma yöntemini savunur, öğrenir ve geliştirir. Öz savunmanın sadece şiddete karşı kendini korumaktan değil, özgür bir yaşam hakkını bütünüyle savunmaktan ve fiilen inşa etmekten geçtiğini de saptar. Kampüs Cadıları bu doğrultuda fiziksel öz savunmayı önemser. Dövüş ve savunma sanatlarına kadınların sağlıklı ve düzenli bir şekilde ulaşmasını sağlar. Erkek şiddetini sosyal medyada ve gerçekleştiği her alanda teşhir eder. Psikolojik öz savunma adına özgüven eğitimi ve çalışmaları yapar.
Kampüs Cadıları çalışmalarının büyük bir çoğunluğunu üniversiteli kadınlar başta olmak üzere genç kadınlarla yürütür. Üniversiteler erkek egemen değerlerin sürekli yeniden üretildiği kurumlardır ve tüm diğer toplumsal mekânlar gibi kadınlar için bir siyasal mücadele alanıdır. Üniversiteler erkeklere göre tasarlanmış kampüs organizasyonundan ders içeriklerindeki cinsiyetçiliğe, meslek seçimlerinden üniversiteler içerisinde yaşanan taciz ve şiddet olaylarına; yurtlarda yaşanan sorunlardan kadın erkek arasındaki fırsat eşitsizliğine kadar genç kadınlar için birçok problemi barındırıyor. Bu sebeple Kampüs Cadıları üniversitelerin eşit, bilimsel, anadilde ve cinsiyetçi olmayan eğitim kurumları olması için mücadele eder. Eğitimin cinsiyet ayrımcılığından arınması için üniversitelerdeki eğitimin her düzeyinde, ders kitaplarında ve materyallerinde cinsiyetçiliğin yok edilmesi için mücadele eder. Bunun için kampanyalar örgütler. Zorunlu toplumsal cinsiyet dersleri talebinde bulunur. Okullarda egemen olan indirgemeci, ayrımcı bir cinsellik ve cinsel kimlik anlayışı ile farklı cinsel yönelimlere sahip öğretmen ve öğrencilere dönük her türlü ayrımcı ve zorba davranışa karşı önlemler alınmasını ve yaptırımlar uygulanmasını savunur. Öğrencilerin ve hocaların taciz ve cinsel istismar konusunda bilinçlendirilmesi yönünde çalışmalar yapar. Ayrıca üniversitelerde gerçeklesen taciz, tecavüz ve şiddete karşı kendi savunma ve teşhir etme yöntemlerini kullanarak bunlara maruz kalan kadınlarla dayanışır. Üniversiteler; içerisinde yaşanan cinsel taciz ve şiddet olaylarında, bu taciz ve şiddeti yasayan kişilere gerekli psikolojik ve hukuksal desteği sağlamakla sorumludur. Ayrıca toplumsal cinsiyete dayalı her türlü şiddeti ve tacizi önlemeye yönelik politikalar geliştirilmek durumundadır. Kampüs Cadıları bu anlayış doğrultusunda üniversitelerde cinsel tacizi önleme birimlerinin kurulmasını ve bunların toplumsal cinsiyet odaklı bir bakış açısıyla yürütülmesini talep eder. Yurtlarda erkek öğrencilere yapılan ayrıcalıkların son bulması, yurtların kadınların ve erkeklerin eşit koşullarda ve özgürce yasayabilecekleri alanlar olması için mücadele eder.
Egemen ataerkil ideolojiyle kuşatılan bir eğitim sisteminin dışına çıkarak kadınların gerçek yazılı tarihlerini öğrenmeleri ve öğretilmiş kadınlıktan kurtulmaları, özgürlüğe giden yolda önemli bir adımdır. Neye karşı neden mücadele ettiğimizi bilince çıkarmak ve her gün kendimizi ve günümüzü sürekli yeniden örgütlemek, ataerkiye karşı direniş ve özgürleşme pratiğimiz için uygun bir zemin inşa edecektir. Böylelikle Kampüs Cadıları genç kadınların kendi yazınsal tarihlerine, kadınların yaptığı edebiyata ve sanata ulaşmaları için eğitimler ve etkinlikler düzenler. Dayatılan rollere inat kadın kurtuluş mücadelesini bilince çıkartmak adına bilinç yükseltme çalışmaları yapar. Bu alanda sosyalist feminist literatürden beslenir.
Farklılıkların dışlandığı ve cinsel kimlikler arası hiyerarşinin olduğu bir toplumda heteroseksüel kadın ve erkeğin de özgür olması beklenemez. Homofobinin ve transfobinin yok edilmesi, farklı cinsel yönelimlere veya cinsel kimliklere sahip bireylere özgür yasam alanı yaratacaktır. Kampüs Cadıları LGBTIQA+ bireylerin sosyal, kültürel ve akademik alanlardaki ayrımcılıklarla mücadelesini destekler. Üniversitelerde LGBTIQA+ bireylere yönelik önyargıyı, ayrımcılığı ve nefreti kırmaya yönelik çalışmalar yapar. LGBTIQA+ fobiyi besleyen politikalara karşı mücadele eder.
İlkel komünal toplumlarda kadın doğurganlık özelliği nedeniyle doğanın bir parçası gibi düşünülüyordu. Kadının toprağa bereket verdiği yönündeki anlayışla paralel olarak, doğa ile ilişkisi, erkeğe göre daha “içeriden” oldu. Madenin bulunması ve avcılığın gelişmesiyle birlikte doğa üzerinde egemenlik kurabileceğini anlayan erkek, kadın bedeni üzerinde de egemenlik kurdu. Bugün yaşanan ekolojik krizin sebebi her ne kadar kapitalizmin kâr hırsıyla alakalı olsa da bu egemenlik biçiminde ataerkinin de payı vardır. Bu yüzden Kampüs Cadıları doğayı savunmanın kendi yaşamlarını savunmak olduğunu bilir ve ekolojik mücadelede de ön saflarda yer alır.
Savaşlar ataerkil kapitalizmin bir icadıdır. Savaş dönemlerinde en büyük zararı kadınlar ve çocuklar görmektedir. Bu çıkarımdan hareketle Kampüs Cadıları her zaman barış mücadelesini yükseltir. Militarizme ve ondan beslenen erkek egemenliğine karşı savaşsız, şiddetsiz, sömürüsüz, eşit ve adil bir toplum talep eder.
Kampüs Cadıları mücadele yöntemi olarak bağımsız bir kadın mücadelesini benimsemektedir. Kadınların kurtuluşu ancak kadınların öznesi olduğu bir pratikle gerçekleşebilir. Karşımızda tüm aygıtlarıyla donanmış olarak duran ataerkil kapitalizme karşı, bizlerin de kendi tarihini bilen, özgürlüğünü sağlam bir bilinçle savunabilen kadınlar olarak var olmamız gerekiyor. Nasıl ki erkek egemen sistemin öznesi erkekler ise bunun karşısında verilecek mücadelenin de öznesi kadınlar olmalıdır. Kadının kendi özgürleşme eyleminde yalnız olması, erkeklerin hegemonyasından sıyrılması ve kendini bir birey olarak erkeğe bağımlı olmadan var edebilmesi gerekiyor. Üniversiteli genç kadınların kadın olmaktan dolayı yaşadığı bu problemler karşısında örgütlenen Kampüs Cadıları bu eşitlik ve özgürlük mücadelesinde karma yapılardan ve erkeklerden bağımsız bir örgütlenme yöntemini benimsiyor.
Kampüs Cadıları
ÖZ SAVUNMA
Kampüs Cadıları
Erkek egemenliğinin kadınlar için yok edici boyutlara ulaştığını söylersek abartmış olur muyuz? Erkeklerin her gün onlarca kadın öldürdüğü ve her gün ölüm ile burun buruna yaşadığımız bir ülkede mi? Asla; tam tersine, günlük olarak yaşadığımız bir sorunu basitçe anlatmış oluruz. İçerisinde bulunduğumuz yüzyılın en temel sorunlarından biri, bin yıllar sürmesine rağmen erkek egemen sistemin her gün kendini yeniden üretiyor olmasıdır. Üstelik sürekli yayılarak ve derinleşerek!
Elbette bu uzun tarihsel sürecin günümüzdeki yapılanması, kapitalizm ve onun çok yönlü kriziyle iç içe geçmiş durumda. Kadının ev içi emeği ve bedeni üzerindeki tahakküm biçimleri yeniden şekillenip, derinleşiyor. Kapitalizmin güncel krizi içinde yeni biçimlere bürünen yeniden üretim sürecinin ve baskı biçimlerinin analizini ve ona göre güncellenmiş bir kadın kurtuluş mücadelesi inşa etmek önümüzdeki süreçte giderek daha fazla önem kazanıyor.
Çünkü “ataerkil kapitalizmin” yenilenen ve değişen yapısı karşısında, yeni örgütlenme ve direnme araçları oluşuyor. İşte bu yeni araçlardan biri olan “öz savunma” pratiğine değinmek istiyoruz.
Savaşlarda İşgal Edilen Kadın Bedenleri
Ekonomik krizle iç içe geçerek yaşanan küresel hegemonya krizinin yarattığı savaş coğrafyaları, erkek egemen baskı biçimlerinin en çok çeşitlendiği ve derinleştiği yerler.
Emperyalizmin erkek egemen yapısı ve bu yöndeki politikaları yüzünden, savaşlarda işgal edilen sadece o ülkenin toprakları değil, aynı zamanda kadınların bedenleri oluyor.
Savaşın içerisinde olan kadın, ya yoksulluğa ve açlığa mahkûm ediliyor ya da erkekler tarafından köleleştiriliyor. Emperyalist ülkelerin kendi elleriyle yarattıkları cihatçı çetelere baktığımızda ortak özellikleri erkek egemenliğinin en gerici zirvesi olmalarıdır. Kadınlar onların özel mülkiyetindeki herhangi bir eşya gibi ve emekleri ve bedenleri posası kalana kadar sömürülüyor. Emperyalizm, bu çetelerin gelişmesinin önünü açarak, aslında savaşın doğrudan içerisinde olmayan kadınlara da bir mesaj veriyor. Kadınların en temel haklarının ne kadar geriye gidebileceğini görüyoruz ve krizde ilk olarak kapitalizme özgü kadın-erkek “eşitliğinin” ortadan kaldırılacağı yönünde açıkça tehdit ediliyoruz. İşte, bu yıkıcı tehdit karşısında gelişen pratik, “öz savunma” oluyor.
Suriye’de başkaca yönlerinin yanında, aynı zamanda erkek egemenliğinin en çıplak ve vahşi hali olan, kadının var olma hakkının elinden alındığı erkek terörüne karşı meşru savunmayla başlayıp güçlenen muazzam kadın direnişi, bölgenin ve dünyanın bütün kadınlarının bilinçlerinde yankılandı. Başka biçimlere bürünerek Türkiye’deki kadın hareketinin de gündemine yerleşti. O yankılanmanın ürettiği sorulardan biri de şu; meşru savunmaya geçmek için savaşın doğrudan içerisinde olmamıza gerek var mı? Ya da, aslında bizler de ilan edilmemiş ama sinsice yürütülen bir çeşit savaşın içinde değil miyiz? Sürekli artan bunca kadın cinayeti, yaralama, tecavüz, taciz ve her gün karşılaştığımız bin bir çeşit saldırı başka nasıl izah edilebilir? Yılda üç yüz kadının öldürüldüğü bir ülkede yaşıyorsanız, orada bir barış ortamının olduğunu savunabilir miyiz? Uygulanan bin türlü şiddetin kadınların sokaklarda yürüyemeyeceği boyutlara varmış olması ya da sokaklardan kaçıp sığınılan evlerin bile birçok kadın için canlarının alındığı yer olması, bir savaş halini göstermez mi?
“Tak etti, yetti artık” dediğin yerde, öz savunma başlar…
Peki, bu savaş boyutlarındaki saldırılar karşısında biz kadınları “koruyan” bir hukuk sistemi var mı? Evet, en basit yaşamsal faaliyetlerimiz bile saldırı altında, ama bizi koruyan bir “şey” var mı? Aksine, avukatlar, hâkimler, savcılar ve onların uyguladığı hukuk sistemi, kadın cinayeti işlemiş bir erkeği bile “acaba ne yapsak da kurtarsak” ya da “acaba nereden indirim versek” diye düşünmekte.
Çare: Örgütlü Bir “Öz Savunma” Pratiği
Kadınların yaşamak için yaptığı her türlü savunma, bir meşru müdafaa olarak görülmeli ve cezasız kalmalıdır.
Ama gerçek yaşamda tam tersi oluyor ve erkekleri beraat ettirmek için çırpınan yargı kadınlara karşı olağanüstü saldırgan bir tutum sergiliyor. Yasamak için şiddet kullanmaktan yargılanan kadınlar cezasız kalmak bir yana çoğu zaman en üst sınırdan ceza alıyor.
Erkek yargı; kendisine sistematik olarak tecavüz eden erkeği öldüren Nevin’e ağırlaştırılmış müebbet verirken, yemek yapmadığı için eşini öldüren erkeğe iyi hal indirimleri verebiliyor.
“Öldürmeseydi öldürülecekti” demiyor mahkemeler. Eh, herhalde kadınlar ceza almazlarsa cesaretlenip kendilerini savunmaya başlarlarsa neler olabileceğinden korkuluyor! Kendisine şiddet uygulayan erkeği öldürme noktasına gelmiş bir kadının korkusu, asla alacağı ceza olmuyor. Öldürmezse öleceğini biliyor; “ölüm ve cezaevi” arasında tercihe zorlanıyor.
Öz savunma sadece şiddete karşı kendini korumaktan değil, yaşamını bütünüyle savunabilmekten geçer. Yaşamak, biz kadınların en doğal hakkı; elbette sonuna dek bu hakkımızı koruyacağız. Ama yetmez; özgürce, istediğimiz gibi, yaşayabilmek için, kendimizi hayatın her alanında var edebilmek için öz savunmayı geliştirmeliyiz.
Bizler, basitçe “erkeklerden öç alma” peşinde değiliz, kendi yaşamımız üzerindeki denetimi kendi ellerimize almak istiyoruz.
Öz Savunma Pratiğinin Gelişimi
Öz savunma, şayet örgütlü ve yaygınlaştırılarak yapılırsa, kadınlar yararına toplumsal bir dönüşüm yaratabilir. Öz savunma deyince aklımıza doğrudan ve yalnızca silahlı bir mücadele yöntemi, ya da dövüş sanatları gelmemelidir. Öz savunmanın ilk koşulu, içerisinde bulunduğumuz ve zarar gördüğümüz erkek egemen sistemi anlayabilmekten geçer. Neye karşı savaşmakta olduğumuzu bilmeden, onunla savaşmak için doğru araçları geliştirmemiz mümkün müdür? Tek tek erkeklere değil, erkek egemen sisteme karşı savaştığımızı unutmamalıyız.
İkincisi, erkek egemen sistemin ezeli ve ebedi olmadığını; dolayısıyla değiştirilebileceğini, ezilmeye ve ikinci cins olmaya mahkûm olmadığımızı bilince çıkarmaktır. Bu bilinç kendiliğinden gelişemeyeceği gibi sadece yaşadığımız deneyimlerle de açığa çıkmayacaktır. Bin yıllardır içselleştirdiğimiz ikinci olma konumundan uzaklaşmak, erkek hegemonyasının altından kurtulmak için daha birçok araca ihtiyacımız olduğu oldukça açıktır.
Kendi yazınsal tarihimize doğru bir yolculuğa çıkmamız gerekir. Erkek egemenliğinin ezeli olmadığı gerçeği, gözümüzdeki bandajlardan kurtularak okuduğumuzda tarihin tozlu sayfalarında karşımıza çıkacaktır. Tarihi, felsefeyi, sanatı yeniden kadın yazarların gözünden okuyarak başladığımız bu yolculukta göreceğiz ki; bizlere okulda öğretilen sadece erkeklerin tarihiymiş. Aynı zamanda mücadele ve cesaretle dolu bir kadın tarihi de varmış.
Üçüncüsü, gücümüzün farkında olup kendi hayatımız üzerinde söz sahibi olmamızı sağlayacak olan özgüven mekanizmalarımızı geliştirmek. Kendimize güvenmemiz savunmamızı güçlendirecektir. Bu da bugüne değin uzaklaştırıldığımız bütün toplumsal alanlarda var olmak için mücadele etmekten geçecektir. Sanatsal-kültürel faaliyetlerden spora; edebiyattan siyasete… Dışlandığımız bütün alanlarda, olmak istediğimiz her yerde olabilmek, olabileceğimizi görmek…
Dördüncüsü, kadın dayanışması; öz savunmanın önemli ve belirleyici aşamasıdır. Her kadın erkek egemenliğinin farklı biçimlerine maruz kalıyor. Birbirimizle dayanışmayı ne kadar güçlendirirsek, öz savunmamız o denli delinmez bir zırh olacaktır. Dayanışmamız bizi örgütlü bir güce götürecektir. Örgütlü gücümüz erkek egemenliğinin karşısında cesaretle ve umutla durmamızı sağlayacaktır. Unutmamalıyız ki bu sistem en çok kadınlar arasında yarattığı rekabet ve kıskançlık üzerinden ayakta durmaktadır. Bizlerin bir araya gelip, birbirimizle deneyimlerimizi paylaşmamız, bunun üzerine birlikte hareket etmemiz onların asla işine gelmeyecektir.
Pasif Bir Savunma Yetmez
Buraya kadar pasif ama öz savunmanın temelini oluşturan yöntemlerden bahsettik. Ama sadece bu yöntemlerle erkek şiddetini önlememiz mümkün değil. En fazla yavaşlatır ya da kısmi olarak azaltabiliriz. Bu kazanımlarımızın ardından geliştireceğimiz atak savunma yöntemleriyle öz savunma pratiğimiz başka boyutlar alacaktır.
Erkek kadını taciz eder veya şiddet uygularsa, karşılığında kadının da ona şiddet uygulaması ya da sadece kendisini savunur pozisyonunda kalması gerekmez. Erkeği ve yaptığını teşhir ederek onu savunmasız bırakabiliriz.
Teşhir; önemli bir atak savunma yöntemidir, hukuki yollardan herhangi bir sonuca ulaşılmadığı zaman kullanılabilir. Doğru bir şekilde kullanıldığı takdirde de işe yarar.
Doğru bir şekilde kullanımdan kastımız şiddeti o erkek üzerinde kişileştirerek, bireyin kendisine dönük bir şeytan taşlama ritüeli yaratmamaktır. Sadece uygulanan şiddetin kendisine odaklanmak çok önemli… Şiddet uygulayan kişinin etrafında veya daha da geniş bir çevreye ulaşan teşhirin erkeği yaptığı şeyin ne olduğu konusunda bilince çıkaracak bir basınç altında bırakması gerekir. Bilince çıkarıp yaptığı hatanın farkına varabilir de, ona direnebilir de. Fakat bu teşhir öncelikle kadının kişisel haklarını koruyan, onun beyanını esas alan ama erkeğin de aksini ispat etme veya kendini dönüştürme çabalarına itiraz etmeyen ince bir ayarda olmalıdır. Erkeğin şiddetine karşı fiziksel şiddet uygulamak, teşhirden bir sonraki adımdır ve artan şiddet, taciz ve tecavüz olaylarından sokakta yürüyemez hale geldiğimiz bu günlerde önemli bir öz savunma yöntemidir. Kadının sözünün hiçbir hükmü olmayan ataerkil toplumlarda kadının beyanın esas alınması kadın mücadelesi açısından oldukça önemlidir. Kadın dayanışması en çok bu noktada sınanır. Erkeğin fiziksel olarak güçlü olan konumuna karşı, spor yapmak ve dövüş sanatlarını öğrenmek kendimize olan güvenimizi perçinleyecek ve şiddete karşılık verebilmemizi sağlayacaktır. Bu yönde geliştirilmiş birçok savunma sanatı vardır. Örneğin Wen-Do (kadının yolu) tamamen kadınlar için geliştirilmiş bir dövüş sanatıdır. Şiddet karşımıza sokak ortasında, evde, kampüste veya iş yerinde aniden çıktığında kendimizi savunabilmek için öncelikle bu savunmanın ne kadar meşru olduğunu, sonrasında da bunu gerçekleştirebilecek cesarete, güce ve tekniğe ihtiyacımız olduğunu unutmamalıyız.
Sonuç olarak, öz savunma yönteminin sadece bireysel olarak kazanılması ya da örgütsüz bir biçimde uygulanması, içinde nefes alıp verdiğimiz toplumda bütünlüklü bir sonuç yaratamaz. Kadınların öz savunmadaki en önemli silahı örgütlenmektir. Karşımızda her tarafımızdan bizi kuşatmış bir ataerkil kapitalist sistem durmaktadır. Bunun karşısında sistemli ve bilinçli bir şekilde geliştirilmiş öz savunma pratiği “hayat kurtaracak” boyutlara ulaşabilir, toplumsal özgürleşmenin de önünü açabilir. Bu da örgütlü bir kadın mücadelesinin gelişmesiyle mümkündür.
kalçamı yağmurlarla taşlanmış mabedinde diriltiyorum militan yanardağın eteğinde alevlenirken o ruh göçüyle bebek cesetleri boşaltıyorum banyoya kibirli altın rezervlerini talan ederek
kimse şehvetini donukluğundan saklayamaz
kusurlu avuçlarımla bıçaklıyorum yanaklarından onu gecelerce yoğun bakımda yırtmaçlı kefeniyle ağırlığını asla başkasının kucağında bırakmıyorum
kimse değerini diğerinden çekip alamaz
kalçam genişlediğinde nemle depremleniyor yerküre şeytanı gücünü kütürdetirken sarhoşluğun damgasını taşıyan bir elektrik direğine omuzlarından kelepçeliyorum bütün yarıklarımı
tazecik yemişler dallarından sarkıyor
nıralugyud imitiy niskes ridimitib
Gözde Gürel ‘Anxiety’ 28x21cm, kağıt üzerine suluboya (2015)
Çok genç, ama bir o kadar da derinlikli bir sanatçı Gözde Gürel. Çalışmalarında insanı tüm kaygıları, acıları ve umutlarıyla ağırlıyor.
Gözde Gürel ile Sanata ve Topluma Dair
Röportaj: İpek Yeğinsu / artlog.art50.net
Çalışmalarınızda otobiyografik öğeler, psikolojik referanslar ve toplumsal eleştiri ön plana çıkıyor. Sizce günümüz toplumlarının en önemli sorunu nedir? Sanırım çok değerli olduğumuzu düşünerek kendimizi sürekli değersizleştiriyoruz; dolayısıyla kendimizi değersizleştirdiğimiz insan ilişkileri içinde buluyoruz. Bu, ironik olduğu kadar yorucu da birşey; ne isteklerimiz ne de karamsarlığımız bitiyor maalesef.
Çalışmalarınızda çizgi roman ve karikatürle akraba bir yaklaşımdan söz etmek mümkün. Takip ettiğiniz çizgi romanlar var mı? Sıkı bir takipçisi olmamakla birlikte çizgi roman okumayı seviyorum. Özellikle Image Comics’in serilerini oldukça çağdaş ve ilham verici buluyorum. Wonder Woman ve Batwoman gibi cinsiyet normlarını yıkankarakterlerin hikayelerini okumak hoşuma gidiyor.
İşlerinizde sosyal fobiyle ilgili birçok referans mevcut. Siz bu konuda neler söylemek istersiniz? Hem internet öncesi ve hem de sonrasına denk gelen kuşaktan biriyim ve çok rahat günler geçirdiğimizi de söyleyemem. Duygularımız ile pratiğe döktüklerimiz, sürekli çatışma halindeler ve problemlerimizi gerekçe gösterip insanları yanımızdan uzaklaştırmaya alıştık.
Gözde Gürel ‘Antisocial Anthem’ – ‘isimsiz’ 28x21cm, kağıt üzerine suluboya (2015)Gözde Gürel ‘isimsiz’ 28x21cm, kağıt üzerine suluboya (2015)
Beğeniyle takip ettiğiniz sanatçılar? Esinlendiğiniz yazarlar? Matt Gordon, Alice Wellinger, Camille Rose Garcia, Alessandro Sicioldr, Elif Varol Ergen, Mercedes Helnwein, Nick Sheehy, Ali Elmacı ve Thomas Ascott’u sayabilirim. Lisedeyken William S. Burroughs’dan esinle resimler yapardım; halen serbest çağrışımları olan ve zihnini dolambaçlı bir gezintiye çıkaran yazım tekniği ilgimi çekiyor. Özellikle bir iş üzerinde fikir geliştirirken serbest çağrışımlar güzel sonuçlar veriyor.
Yakın gelecekte sizden hangi projeleri bekliyoruz? Şu anda öncelikli planım motivasyonumu yüksek tutup daha da çok üretebilmek.
Illustration for Diabolizer and Persecutory concerts by Lucy Ferra
Öldüren Cazibe : Lucy Ferra
Ağustos 2014
Lucy, merhaba. Son zamanlarda neler çiziyorsun, anlatmak ister misin? Merhaba. Son zamanlarda açıkçası beynimi susturmak için yanımdan ayırmadığım defterlerimi karalıyorum; özellikle birşeylere odaklandığımı söyleyemem; o an nasıl olması gerektiğine inanıyorsam o şekilde yapmaya çalışıyorum. Ama genel olarak anlatım tekniklerine yoğunlaşmış durumdayım. İllüstrasyonu kuvvetlendirecek ya da illüstrasyonla kuvvetlendirebileceğim konular üzerinde projeler geliştirmeye çalışıyorum.
Yurdumuzda illüstrasyon sahası genişliyor, bu konuda ne düşünüyorsun? Genel tabloya baktığımızda, sadece ülkemizde değil dünyada değişmekte ve gelişmekte olan bir döneme girdiğimizi görüyoruz. Teknoloji, gün be gün ilerliyor ve bu ilerleyişe görsel anlatım gücünün eklenmesiyle, bizler gibi yazı-çiziyle uğraşan insanlara yeni iş sahaları doğurması kaçınılmaz. Fakat yaşantımızdaki her şeyi çok hızlı bir şekilde tüketmeye başladığımız ve gittikçe bireyselleştiğimiz için, yapılacak her şeyi çok kısa sürede çöp haline getirmeye başlamamız beni korkutuyor. İnsanların değer yargıları değişmekte; onların doyumsuzlukları yapılan işlerin kalitesini de etkileyecektir. Ama tabii kesin konuşmamak lazım..
Bir dönem Leman’da çalıştın, ne tip işler yaptın, biraz bu dönemden bahseder misin? Karikatür ve mizahtan ziyade çizgi roman, grafik ve illüstrasyona daha yakınsın sanırım ? Yanılmıyorsun, illüstrasyon ve çizgiromana daha yakınım. Leman farklı bi kafaydı. Aynı anda, deli gibi gerilim yaşarken bi taraftan da sinir stresi atabildiğim bir ortamdı. Genelde üçüncü sayfa ve renklendirme yaptım bazen de her işin adamı oldum. Biraz tembel olduğum için (belki birazdan da fazla), çalışmalarımı temize çekip veremedim. Ama güzel bi tecrübe, güzel bi keyif, toz kokusunu bile özleyebiliyor insan.
Lucy Ferra ‘Like I’m on holiday’ sketch (2014)Lucy Ferra ‘Like I’m on holiday’ sketch (2014)
Dylan Dog’ı çok sevdiğini biliyorum. Dylan’ı senin için özel kılan nedir? Dylan’ı özel kılan bir değil onlarca sebep var. Yazsam roman olur belki. Teknolojiyle arasının hep kötü olması, ilişkilerinde dikiş tutturamaması, yükseklik korkusunun olması, sıklıkla parasız olması, inandıklarının ardından koşması onu ‘normalleştiriyor’. Korkuları olan bir ‘kahramandan’ bahsediyoruz aslında. Çoğu zaman kendimle özdeştiriyorum onu. Komik geliyor belki kulağa ama evet, ben bir çizgiroman karakterine aşığım ve belki bir gün çizgilerde buluşuruz.
İleriye yönelik planların neler? Engel tanımıyorum. Kafamda çok fazla sorun var ve bunları dışarı çıkartmanın derdindeyim. İnsanlar görsün bilsin derdinde değilim, yeter ki çıksınlar benden ve belki o zaman sıkıntılarımı bir nebze olsun hafifletebilirim. Çapraz sanatların gücüne inanıyorum, illüstrasyonu kağıttan dışarı çıkartmak istiyorum. Tek bir amacım var, insanları rahatsız etmek.
Some sketches for linoleum print by Lucy Ferra (2014)
1986 İstanbul doğumlu. İstanbul’da yaşıyor ve çalışıyor. Onu sokağa işlediği fantastik figürleriyle tanıdık, kısa sürede yeteneği ve sabrı sayesinde sanatını galerilere kadar taşıyabilen orijinal sanatçılarımızdan, genç yetenek, grotesk imgelem. Aynı zamanda yakın zamanda dostlarıyla birlikte 49/ 50 ismini verdikleri baskı resim ve tasarım atölyesini de işletiyorlardı.
Lakormis (2015)
Lakormis (2017)
Merve Morkoç is a Turkish illustrator based in Istanbul. The images of beauty and ugly come together in an harmony at the same body and on the same surface. Merve Morkoç’s paintings are inspired by the culture and life of the streets, where she feels independent. For her, the internet, streets, gallery walls, paper and materials of any size can easily turn into efficient spaces. In this context, the artist is enthused by animation figures, commercials and narrative styles of urban origin that surround her. In her works, Morkoç is capable of creating alluring narration and forms, while keeping a characteristic distance with the viewer. Her approach can be summarized as: “Ugly as a concept, yet charming as a package”. Referring to her murals Morkoç says: “…An infinite presence is not my concern. As a matter of fact, what matters is to be able to paint on that very wall. Five years or five minutes; well, frankly, to me, it doesn’t matter at all.” Merve Morkoç was born in 1986 and has graduated from the Department of Graphic Designs at Mimar Sinan Fine Arts University. Her statement is a warranty of the presence of street art in her works in the gallery with all its vitality. (taken from arts fucks me, Carolin Gölder)
In Conversation with Zeynep Mar, Multidisciplinary Istanbulite Artist
by Çağla Bölek March 2019
1994 İstanbul doğumlu ressam, 10 yaşında resim eğitimi almaya başlıyor. Avni Akyol Güzel Sanatlar Lisesi’nde okuduktan sonra 2012’de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi resim bölümünü kazanıyor ve 2019 yılında mezun oluyor. Uygulamalı atölye olarak fresk seçiyor ve okul dönemi boyunca serigrafi, gravür, lif sanatı ve ebru derslerini alarak kendini geliştirmeye odaklanıyor. Yurt içi ve yurt dışı olmak üzere birçok karma sergi ve sanat fuarına katılan sanatçı aynı zamanda çizimlerinden nakış yaparak da bir çok iş üretmiştir. (Suhan Laletayyin)
If I had the chance I would like to learn all the fields and match them with my works.
Zeynep Mar is a striking young artist who is currently based in Istanbul. We talked about her inspirations, working process, and her divergent style. Enjoy the ride!
You create in various fields; painting, illustration, embroidery… Can you interpret your style and elaborate your technique? I have always been fond of variety. I do not think that one should focus solemnly on one area, at least I know that I cannot. I paint since I was a child and then I got the painting education but after a while painting only fell short. It is like eating apple everyday or looking from the same perspective. Jumping one field to another gives me peace because when I turn back to the old works that bored me then, I have a clearer, purer approach and find the right angle with new accumulations. It is a loop inside me. One might think that multiple fields can block progression but for me, everything is connected. If I had the chance I would like to learn all the fields and match them with my works.
What does your carnivalesque, bright and bold usage of colors mean to you? What is your relationship with colors? Simplicity is not so close to me. I always want to be a productive artist but my exhibited works are not many. Actually, it is related to the difficulty of the creation process. When the moment comes I feel the excitement of a four-year-old with chaos in my head, I want to express everything and match coherent fields together and afterward feel the relaxation of that newly formed chaos. Perhaps it is related to my age and what is being experienced. I cannot be sure what kind of evolution would take place in the future…
I haven’t thought about why I paint nudity but aren’t clothes boring ?
I see repetitive figures and conceptions in your works. Such as women from different cultures, psychedelic effects, and nudity. Can you talk about their meaning for you? Woman figures and portraits are something I often use and nudity because of my academical past maybe. I haven’t thought about why I paint nudity but aren’t clothes boring? There are already dresses on everyone and everything… Those figures and conceptions are my experiences, emotions, and dreams as I am at some sort of a dimension and apparently my work here still continues. Those repetitions are not disturbing and it is okay to mingle around until they reach the next dimension. Aesthetics have been examined for centuries and consciousness is present right from the start and we question the cause of existence. All of these are fundamental, special and personal. Things that open to interpretation.
My style is not particularly Eastern or Western, the goal is to find the balance between the two.
In an earlier interview of yours, you mentioned that East Asian cultures and combinations of the opposition are inspiring for you. Considering your creative process, can we say that co-existence and acceptance of diversity are necessary in order to form a complete artwork? Yes. Different range of emotions, different materials, the unity of different ways of expressions… In the end, the universe consists of these and everything becomes more beautiful with solidarity. I believe it is important to accept and embrace it.
Your last group exhibition was at Mecra titled ‘Aysel Gürel Sergisi’. Aysel Gürel was a colorful, local artist that labeled as ‘marginal’. How was the experience of visualizing her as a radical and protest artist like yourself? I haven’t been painting for a long time and haven’t been participating in an exhibition. So, when the invitation came I was delighted. Her personality accommodates with my style easily. Because I think her as a mother, a hard-working woman, with working ethics of her own and also a woman that doesn’t care about social pressures and doesn’t have regrets. There is not a single personality and a single role in life and Aysel Gürel is a good representation of it. After I found a suitable composition for her the rest flow fluently. I took a break from embroidery and felt a strong urge towards painting because of this work. It became one of the rare works that satisfied me.
Can you talk about opportunities and disadvantages of being a rebellious young artist in Turkey? My works did not put me in a rough situation before. I often receive positive criticism and the negative ones mostly are from my school in which I can see their points. I am glad about my current position. It is necessary to experience the conflict of extremes if the aim is creating something distinctive. Focusing on one area might harm the holistic point of view. My style is not particularly Eastern or Western, the goal is to find the balance between the two. Also when the study material is the self, process flows easily. The key is to continue…
Do you have any future projects planned? How will we see Zeynep Mar next time? First of all, I would like to graduate in order to focus solemnly on my work. After that, I have some projects in mind to work on. Also, I plan to attend Base this summer and I am open to exhibition invitations.
interview by Çağla Bölek, yabangee – All photos courtesy of the artist.
‘Cyberpunk Girl’, photograph by Esat Cavit Başak, İstanbul (1984)
Birce Seymen
Punk Rock müzik grubu Hexaboom‘un şarkıcısı, genç yetenek, aynı zamanda serbest çizimleriyle de dikkat çekiyor : True Ankariot, Pathetic Girrrl Power !!
‘William Gibson’ın romanları ve bilgisayar oyunları sağolsun Cyberpunk kültürüne pek de uzak sayılmam, bunlar beni zamanla o dünyanın içine çektiler.’
Dilara Özden
Mart 2019
Teknolojinin dejenere ettiği yozlaşmış bir dünya kurgusu her ne kadar korkunç bir manzara olsa da sahnelediği çarpıcı gerçeklik, beni her zaman kendine çekmeyi başarmıştır. O dünya bir gün gerçek olabilirdi; belki de oluyordu; bunları resmetmek istiyordum, bunları kurgulamaktan zevk alıyordum.
Ve işlerimi sergileme konusunda şansım yaver gitti, çevremde kendimi ifade etmekten çekinmeyeceğim bir ortamım vardı. Fakat bu küçük halkanın dışına çıktığınız vakit yandınız! Herkes size ‘marjinal’ demeye başlar. Sanırım Türkiye’de yaşadığım dönem daha provokatif bir tarz sergiliyordum; belki de yaşadığım coğrafyanın üzerimde yarattığı stresten dolayı. Buraya yerleştiğimden bu yana yaptığım çalışmaların daha sakin olduğunu kolayca farkedebilirsiniz.
Tokyo gibi gelişmiş bir metropolde yaşıyorsun, bizimki gibi geleneksel bir geçmişi olan Japonya’nın modernleşme süreci hakkında ne düşünüyorsun? Tokyo’nun, daha doğrusu Japonların, yaşamın her alanında, bugün için bile geleneklerinden kopmadıklarını görüyorum. Muhafazakar ve dışa kapalı bir topluluk, onları tanımak, anlamak pek de kolay değil. Yaşamlarında bir ‘saygı olgusu’ var ve bu saygılı olma durumunu korumak onlar için önemli. Hatta öyle ki Japonca ‘Saygılı Japonca‘ ve ‘Normal Japonca‘ diye ikiye ayrılmış durumda. Fakat bu toplumun ‘efendi ve saygılı insan’ olma duygu hali yüzünden aynı zamanda Japonya akıl almaz fantezilerin ve aşırılıkların merkezine de dönüşmüş durumda.
Dilara Özden, konser afişi : Ragana, SBSM, Tampon
razorgirl :
1) A “stock” female character often found in cyberpunk media. i.e. Molly Millions (Neuromancer), Trinity (The Matrix), and Motoko Kusanagi (Ghost In The Shell). They take on roles like mercenaries and bodyguards.
2) A female stepping razor. A tough, street-bred, leather-clad, ass-kicking, gun-toting girl who will hand your nuts to you if you stare at her breasts too long!
Guy 1: Watch out for that blonde in the school-girl outfit. She’s a razorgirl!
Guy 2: I wish you had told me that before she punched my nuts in.
Şükran Moral ‘Terni’ performans (2007)
‘şiddet’ ‘baskı’nın karşısında ortaya çıktığında, kurumsallaşmış şiddetin bir reddidir. Böyle eylemler kahramanlıktır…
Ti-Grace Atkinson
Şükran Moral ‘Terni’ performans (2007)
“Terni – Bir Türk Kızının Gerçek Hikâyesi”, 2007, performans Kocasından kaçarak babasının evine giden genç bir kadın, 25 Temmuz 2006’da kocası tarafından öldürülür. Suçu kocasını terketmesidir. Şükran Moral bu kadının hikâyesini yeniden okurken sapkın davranış kodlarını ele alır.
“Terni – The True Story of a Turkish Girl”, 2007, performance On July 25th. 2006, a young Turkish woman was killed by her husband. in her father’s house. Her crime, was to have left him. Rereading this real story. Şükran Moral dwelled upon perverse behavioural codes.
>
Dilara Özden, ‘I’m Not Sorry’ 2018
Manga çizgi-roman, anime dünyasında ‘Princess Mononoke’, ‘Spirited Away’ gibi destansı eserlere paralel sapkın ve sadistik bir üretim alanının da varolduğundan bahsettin, sen kendini daha çok hangi alana yakın buluyorsun? Haha! Güzel soru. Memleketteyken dile getirdiğin ‘sapkın ve sadistik’ yönü daha çok ilgimi çekiyordu fakat buraya gelip yaşamaya başladığınızda üretilen tüm bu eserlerin, toplumun bastırılmışlığından başka bir şey olmadığını farkediyorsunuz. İnsanlar çok sakin, en azından öyle olmaya alıştırılmışlar; siz de ister istemez uyum sağlıyorsunuz, yalnızlaşıyorsunuz ve zamanla kendi içinizde kaybolmaya başlıyorsunuz. Buraya taşındığımdan bu yana ‘ruhsal derinliği olan’ türlere kendimi daha yakın hissetmeye başladım.
Japonya’nın tuhaf eğlence anlayışını ve karanlık iç dünyasını merak edenlere Rieko Yoshihara ve Hideaki Anno’nun animasyon filmlerini ve Junji Ito’nun mangalarını tavsiye ederim.
Edebiyatla aran nasıl, neler okumaktan hoşlanırsın? William Gibson ile başlayan bir bilim-kurgu tutkusu var bende. Memleketten ayrılmadan önce en son Andy Weir’in iki kitabını bitirmiştim, Weir‘in son yıllarda macera/ bilim kurgu alanında ciddi bir çıkış yaptığını düşünüyorum. Japoncam henüz okuyabilecek seviyede olmadığı için şimdilik burada bulabildiğim İngilizce romanlarla yetinmek durumundayım. Böyle olunca da maalesef pek de seçme şansım olmuyor.
Dilara Özden ‘Aki & Rabbit’ 2018
Bu aralar üzerinde çalıştığın özel bir şeyler var mı? Aki & Rabbit serisi üzerine çalışıyorum. Hikayesi kısmen yazıldı, Mart’tan sonra çizim aşamasına geçilecek. Bilim kurgu ve aksiyon türünden bir çizgi roman. Şimdilik bu kadar ipucu verebilirim.
Sadizmin iktidarına karşı Şükran Moral soruyor : “Afganistan’dakileri mi örnek alalım ?”
2009 da gerçekleştirdiğim Aşk ve Şiddet isimli performansım toplum içinde şiddetin kaynağına değiniyordu. Toplumun yapı taşı olan ailede başlıyor şiddet. Aşkın veya aşk adına yapılan her hareketin nasılda şiddete maruz kalan kurbanlar yarattığını. Klitorisi kesilen kız çocuklarını gözünüzün önüne getirin, annesi, teyzesi veya yakın akraba kadınlar tarafından yine o kız çocuğunun iyiliği için bu iğrenç hadım etme işini gerçekleştirmiyorlar mı? Ve bunların tümü kadın. Eğer kadın yüzyıllardan bu yana ezilmişse bunun suçu sadece erkekte değil biz kadınlar da suçluyuz. 90’ların tüketim çılgınlığında özellikle Avrupalı feministler tavır değiştirdiler. Acaba bu eşitlik meselesini çok mu abarttık diye. Daha kadınsı olalım erkekleri ürkütmeyelim filan. Hatta o dönemlerde vebadan kaçar gibi “Hayır ben feminist değilim!” açıklamaları doluydu. Bu kadınlara ne olmuştu acaba? Eril düzene yaranmak için bir koşu başlamıştı. Tabii ki sanıldığı gibi feminist olmak kadınsı olmayı yadsımaz. İşte bu gibi konularda esnek olunmaya başlandı.
Mesele batıdan örnek almak meselesi değil, mesele örf ve adetler kisvesi altında ortaçağdan kalma kafaları değiştirmek. Afganistan’dakileri mi örnek alalım?
Batı sanata, bilime ve teknolojiye sahip çıkıyor geri kalan hürafe gibi şeyleri de bize bırakıyor. Sonuçta bu üç şeye sahip çıkarak içselleştiremeyen toplumlar öteki yani batının hegemonyası oluyor bir şekilde. Bu cahilleştirmeyi gerçekleştirerek bir iktidar yaratıyor bizim gibi ülkelerde. Bu tür geri kalmış ülkenin erkeklerine gelenek adına köle olarak kullanacağı bir kadın topluluğu yaratıyor. Küçük yaşta evlenme, çok eşlilik, kadının her alanda kısıtlanması. O toplumun erkeği, yani toplumun yarısı öteki yarısını baskı altına alıyor. Erkekler de zaten iktidarın baskısı altındalar ki yine o iktidarı kendileri yaratıyor. Dönüşümlü.
Klitoris kesme metaforuna geri dönecek olursak, bu eylemi nasıl okumalıyız? Bir kadın (veya erkek), zevk almasın diye kızının klitorisini niçin keser? Erkek, kadını bu işlemde klitorisi yok etmekle, sahibi hissettiği zevk objesini tamamen yok ediyor. Burada sevişmek diye bir kavram da yok. Sadece erkeğin zevki var. Sadizmin iktidarı diyelim. Kendisine güveni yok erkeğin, kadın zevk alsın istemiyor, kıskançlığın deliryum haline gelmesi, altında da kadından nefret var. Ötekilere düşman olanların çoğuna bakarsan özellikle bu tür baskıcı toplumlarda erkeklerin yüzde 60’ı eşcinsel aslında.
Şükran Moral ile 2013 yılında yaptığımız söyleşiden alıntıdır.
Elif Varol Ergen’s Absorbing Meditations on Identity and Femininity
by Andy Smith / Hi Fructose mag. December 2017
Elif Varol Ergen’s arresting illustrations blend themes of feminism, mysticism, and identity. The Turkish artist uses both traditional and digital means to relay these visions, armed with a robust mix of influences and approaches.
Her work has evolved over the years, but these days, the artist says “illustrates rebel female characters and move away from all kind of definitions and identities of women which has been put by the male dominance.” She uses mostly ‘witch and wicca’ metaphors for her rebellion ladies whose behaviours totally against the common thoughts and belief of society.
The artist has amassed experience as both a practicing artist and an academic. A statement says that “after graduation for her PhD thesis and artistic studies she researched about underground art and contemporary illustrations in Europe and Japan.”
In the recent illustrations of Elif Varol Ergen, the artist dives further into the mystical with her feminine heroes and creatures, her own myths and contemporary lessons emerging. She released her first print publication, “A Sequence of Witches,” through Von Zos.
valerie solanas, 9 nisan 1936’da, new jersey’de, louis ve dorothy bondo’nun kızı olarak dünyaya gelmiş, talihsiz bir çocukmuş, çok küçükken babasının cinsel tacizine uğramış, annesiyle babası 1940’lı yıllarda tam olarak bilinmeyen bir tarihte boşanmışlar, valerie annesiyle birlikte washington’a taşınmış, annesi 1949’da red moran’la evlenmiş, valerie, katolik okuluna gönderilmiş ancak buraya devam etmek istememiş, isyanı ve itaatsizliği yüzünden dedesi onu kırbaçlamış.
1951’de, henüz 15 yaşındayken, evden kaçmış, bir denizciden hamile kalmış, bu çocuğun bir kız olarak doğduğu biliniyor, bütün bunlara rağmen valerie 1954’de liseyi bitirmeyi başarmış ve üniversiteye girmiş; college park’taki maryland üniversitesi’nde psikoloji okumaya başlamış.
valerie’nin üniversitede çok parlak bir öğrenci olduğu biliniyor, bu yıllarda geçinmek için bir hayvan laboratuvarının psikoloji bölümünde çalışmış, daha sonra minnesota üniversitesinde yine psikoloji üzerine bir yıla yakın çalışmış.
laboratuvarda çalışırken biyolojiye büyük ilgi duyduğu da biliniyor, nitekim, scummanifesto‘da bu ilginin izlerini görmek mümkün.
okulu bitirdikten sonra fahişelik yaparak ve dilenerek hayatını sürdürmeye başlamış, bu sırada sokakta yaşıyormuş, onu o döneminde tanıyan fahişeler, emektar daktilosuyla damlarda uyuduğunu anlatıyorlar, bir yandan da yazdığı oyunları arkadaşlarıyla kahvelerde oynuyormuş. bunlar, sanatta yeni yeni ortaya çıkan çeşitli modern eğilimleri yansıtan oyunlarmış, bu arada da a.b.d.’yi dolaşıyormuş. 1966 yılında greenwich’te kıçınıza girsin adlı oyununu yazmış, oyun, kendi ifadesiyle, “erkek-düşmanı bir fahişe ve dilencinin yaşadıklarını” anlatıyor, “bir versiyonunda, kadın adamı öldürür, bir diğer versiyonunda anne oğlunu boğazlar.”
1967 yılında valerie ünlü ressam andy warhol’un fabrika adını verdiği stüdyosuna gitmiş, andy warhol’un ünlendiği yıllar fabrika‘da bir sürü sanatçının oyunları sergileniyor, filmleri çekiliyor, burada warhol’un kendisi de bazı filmler çekiyormuş.
valerie, warhol’un kıçınıza girsin‘le ilgileneceğini düşünmüş. warhol ilgilenmiş de. daha sonra gazeteci gretchen berg’e bu konuda şöyle söylemiş; “oyunun adının harika olduğunu düşündüm ve zaten arkadaş canlısı olduğum için davet ettim onu. ama o kadar edepsiz bir dille yazılmıştı ki acaba kadın, polis olabilir mi diye düşündüm. Böyle bir şeyin warhol’a uyacağını düşünmüş olmalı.”
kendisi anmıyor ama bu polis olma meselesini valerie’ye açmış, valerie, başka bir kaynakta, andy warhol’un kendisine, “sen polis misin?” dediğini, kendisinin de, “evet, polisim, bak bu da rozetim,” deyip cinsel organını göstermek üzere pantalonunun fermuarını açtığını anlatıyor! besbelli, sert bir kız valerie. 1967’nin ilk aylarında valerie scum manifesto‘yu yazar. scum, erkek doğrama cemiyeti (society for cutting-up men)’nin başharflerinden oluşur ama aynı zamanda kaynayan etsuyunun ya da yemeğin üzerinde oluşan kirli köpük anlamına da gelir.
valerie bir yandan fahişelik yapıp dilenirken, bir yandan da scum manifesto‘nun el yazması kopyalarını satıyormuş. bu sırada, olimpia press‘in yayıncısı maurice girodias’la tanışmış, girodias ona scum manifesto‘ya dayanan bir roman yazması için avans vermiş, valerie de bu 600 dolarla san fransisco’ya gitmiş.
daha sonra, 1967 mayısı’nda, valerie warhol’dan kıçınıza girsin‘in metnini geri vermesini istemiş, ama warhol fabrika‘nın dağınıklığı içinde metni kaybettiğini bildirmiş, yani tek kopyayı! zaten kıçınıza girsin‘i ne oyun ne de film olarak yapmak gibi bir niyeti varmış, bu durum valerie’yi çılgına çevirmiş, sürekli olarak warhol’a telefon edip oyunu için kendisine para vermesi gerektiğini söylemiş. 1967 temmuzu’nda “ben, bir erkek” adlı filminde oynadığı için warhol valerie’ye 25 dolar vermiş, valerie daha önce de başka bir warhol filminde, “bisikletçi çocuk” ta repliksiz bir rolü oynamış.
warhol’un valerie’yle ilgili bir başka hatırası daha var; aynı yılın sonbaharında new york’ta bir kahvede rastlıyor ona ve warhol’un yanındaki viva, “pis zürefa! iğrençsin!” diyor valerie’ye. valerie de, buna cevaben çocukluğunda babasının kendisini taciz ettiğini anlatıyor. ve viva, nasırlı bir ses tonuyla, “lezbiyen olmana şaşırmamak lazım,” diyor.
belli ki, kolay kolay merhamet uyandırmayan sert kızlardan valerie. valerie’in bir döneminde warhol’a çok güvendiğine tanıklık edenler var; hatta onu, manifesto‘da bahsettiği erkek yan örgütünün başına geçirmek istediğini de söylüyorlar.
valerie’nin ünlü olmasını, 3 haziran 1968’de andy warhol’u vurması sağlamış.
o gün, öğleye doğru warhol’u görmek üzere fabrika‘ya gitmiş, onu orada gören paul morrissey, ne aradığını sormuş, valerie de, para almak için andy’yi beklediğini söylemiş, morrissey, valerie’den kurtulmak için warhol’un o gün gelmeyeceğini söylemiş, valerie, “önemli değil, ben beklerim,” diye cevap vermiş, öğle saat iki sularında, asansörle stüdyoya girmiş, morrissey bir kere daha ona warhol’un o gün gelmeyeceğini söylemiş, valerie yine gitmiş ve yedinci defa asansörden çıktığında, saat dördü çeyrek geçerken, andy warhol’u görmüş, valerie’nin üzerinde siyah balıkçı yaka bir kazak ve yağmurluk varmış, saçları yapılı, yüzü de boyalıymış; dudaklarına dikkat çekici bir ruj sürülüymüş. elindeki kesekağıdının içinde bir 6.35’lik tabanca olduğu sonradan belli olmuş, hatta andy warhol onu görünce, “valerie ne güzel olmuş, değil mi?” demiş, o sırada orada olan paul morrisey, “valerie, işimiz var, eğer buradan gitmezsen seni eşek sudan gelene kadar döver dışarı atarım,” demiş, tam o sırada telefon çalmış, arayan viva’ymış. warhol telefonla konuşurken morrissey banyoya gitmiş ve valerie silahını çekip andy vvarhol’a üç el ateş etmiş, birinci ve ikinci el ateş arasında warhol, “bunu yapma, valerie,’ demiş. üçüncü kurşun, warhol’un sol akciğerinden girip, midesine ve karaciğerine zarar vererek sağ akciğerinden çıkmış, valerie daha sonra silahını, orada bulunan sanat eleştirmeni ve küratör mario almaya’ya çevirip onu sağ kalçasından vurmuş, sonra tabancasını warhol’un menajeri fred hughes’un başına dayamış ancak ateş etmesine rağmen silah tutukluk yapmış, tam o sırada asansör gelmiş, hughes, “bak asansör geldi valerie. binsene,”demiş, valerie de, “iyi fikir,” deyip asansöre binmiş ve oradan gitmiş.
warhol’un hayatı, beş doktorun beş saat ameliyat etmesiyle kurtulmuş, valerie, yıllar sonra howard smith adlı gazeteciyle telefonda yaptığı bir görüşmede, “ben cinayeti ahlaki bir hareket olarak görüyorum, ve becerememiş olmamı gayrı ahlaki buluyorum, bu işe girişmeden önce atış talimi yapmalıydım,” demiş, o akşam saat sekizde valerie, bir trafik polisine teslim olmuş ve andy warhol’u vurduğunu söylemiş, gerekçe olarak da, “hayatım üzerinde çok fazla denetimi vardı,” demiş.
andy warhol o yıllarda, bir ressam gibi değil bir sinema oyuncusu ya da şarkıcı gibi ünlü, dolayısıyla karakola varır varmaz valerie solanas’ın etrafını bir gazeteci, fotoğrafçı sürüsü sarmış, valerie onlara, “onu vurmak için bir çok sebebim var. manifestomu okuyun, kim olduğumu anlarsınız,” diye cevap vermiş.
o gece çıkarıldığı mahkemede ceza hakimi david getzoff’a, “sık sık adam vurmam, bunu sebepsiz yapmış değilim, warhol elimi kolumu bağladı, beni mahvedecek bir şey yapmak üzereydi,” demiş, hakim, avukat tutacak parası olup olmadığını sorunca da, parası olmadığını ama kendi savunmasını kendisinin yapacağını söyledikten sonra, “haklıydım! pişman olacak bir şey yapmadım!” diye konuşmuş, hakim herhalde ona yardım etmek için olacak, bu yorumları mahkeme kayıtlarından çıkarmış ve solanas bellevue hastanesinin psikiyatri servisine muayene edilmek üzere gönderilmiş.
13 haziran 1968’de mahkemeye çıkarıldığında, radikal feminist avukat florynce kennedy tarafından temsil edilmekteymiş, kennedy, valerie’den, “feminist hareketin en önemli sözcülerinden birisi,” olarak bahsetmiş ve solanas bir psikiyatri koğuşunda kanunsuz bir biçimde gözaltında tutulduğu için tekrar yargılanmak talebinde bulunmuş ama hakim bu talebi reddetmiş ve solanas’ı bellevue hastanesine geri göndermiş, ulusal kadın örgütü now‘un new york bölümü başkanı, zamanın ünlü feministi ti-grace atkinson, solanas’ın mahkemesine katılmış ve valerie’nin “kadın haklarının öne çıkmış ilk savunucusu,” olduğunu söylemiş, valerie, 28 haziran’daki mahkemede saldırı, taammüden adam öldürmeye teşebbüs ve ruhsatsız silah taşımaktan hüküm giymiş ancak cezai ehliyetinin olmadığına karar verilerek ward island hospital’a gönderilmiş.
1968 ağustosu’nda, olympia press, scum mauifesto‘yu, maurice girodias ve paul krassner’in bazı makaleleriyle birlikte basmış, ancak yıllar sonra, 1977’de verdiği bir beyanatta valerie, bu baskının kasıtlı yanlışlarla dolu olduğunu, bazı bölümlerin, iç bağlantıları bozacak şekilde çıkarıldığını söylemiş.
1969 yılının haziran ayında suçlu bulunan valerie solanas üç yıl hapse mahkum olmuş, mahkemesini beklerken psikiyatri kliniğinde geçirdiği bir yıl da cezasından düşülmüş, warhol’un şikayetçi olmamasının düşük ceza almasında etkili olduğu söyleniyor.
Valerie Solanas, New York (1967)
valerie, 1971 eylülünde salınmış, aynı yılın kasım ayında aralarında andy warhol’un da bulunduğu bazı kişilere tehdit mektupları gönderdiği için yeniden tutuklanmış, sonraki yıllarını, akıl hastalığıyla kâh barışıp kâh boğuşarak akıl hastanelerine girip çıkarak geçirmiş. 1977 yılında howard smith’in kendisiyle yaptığı uzun mülakattan sonra sesini soluğunu duyan olmamış, o yıllarda uyuşturucu bağımlısı olduğu ve hem geçinmek hem de ihtiyacı olan maddeyi satın alabilmek için fahişelik yaptığı biliniyor, judith coburn’un kaynakları, kafasının içindeki seslerden dolayı ilaç almadan yazamadığını aktarıyor, madde de kendi kendine bulabildiği bir “ilaç” olmuş denildiğine göre, kendisini o yıllardan tanıyan fahişeler incecik, şık ve hoş olduğunu ve sokakta işe çıkarken lame bir elbise ve yüksek bağcıklı çizmeler giydiğini anlatıyor. ama daha iyi zamanlarında valerie ile bir feminist komünde kalmış olan kadınlarla görüşmeler yapan yazar judith coburn, bu kadınların, lame elbisenin hiç de valerie’nin tarzı olmadığını söylediklerini aktarıyor. çünkü valerie, fahişelik yaparken bile geleneksel olanın dışında davranırmış. 74’lerde, çizme, kot pantolon giyip, bir erkek kasketi ve kemik çerçeveli gözlük takan ve çok açık sarı saçlarını kıvırmayan bir seks işçisi hatırlayanlar da var.
ve 26 nisan 1988 günü, san francisco’da çok ucuz bir otel odasında, valerie parasız ve kimsesiz, amfizem ve zatüreeden ölmüş, virginia’da annesinin evinin yanına gömülmüş, judith coburn, annesinin öldükten sonra, valerie’nin bütün özel eşyalarını yaktığını söylüyor. yirmi yılda yazdıkları da böylece yok olmuş. 1990’da annesi dorothy moran, kendisiyle görüşen gazeteci rowan gaither’a, valerie’nin hayatıyla ilgili başka şeyler anlatıyor, ona göre solanas, yetmişli yılları new york’ta, daha sonraki yılları ise phoenix ve san francisco’da huzur içinde geçirmiş, moran, valerie’nin akıl hastanesine girip çıktığını da kabul etmiyor ve dünyayı kendisinden önce terketmiş bulunan kızıyla ilgili şunları söylüyor; “Yazıyordu. Kendisini bir yazar olarak görüyordu, sanırım bir miktar yeteneği de vardı. Uzun yıllar boyunca bir adamla yaşadı hatta… Müthiş bir mizah gücü vardı.”
valerie solanas gerçekten talihsiz bir kızmış. valerie solanas’ın yazdığı her şey ve onunla ilgili anlatılanlarda, lafını esirgemeyen, kendini asla sansürlemeyen, çok sert bir kadın tipi çiziliyor, bu sertliğin, çok fazla kırılmış ve aslında kırılgan olanlara mahsus bir savunma güdüsünden kaynaklandığını düşünüyorum. yumuşak olmak ancak çok güçlü olanların lüksü, bir yandan da, delilikle dehanın birbirine yakın olduğu üzerine bütün klişeleri doğrulayan bir kadın valerie solanas. eğitim hayatında çok çok başarılıymış, üstelik de bir yandan çalışmasına rağmen, ayrıca, hakkında okuduğum her şey, ondan, varlığından ve kişiliğinden etkilenmemenin mümkün olmadığını gösteriyor, ama o da her insan gibi sevilmeyi istiyormuş besbelli.
“Boşlukla bağlantılanmaya çalıştım ama olmuyor. O geri bağlantılanmıyor.” valerie solanas, yukarıdaki cümleyi, kıçınıza girsin’de kendisini temsil eden karaktere söyletmiş, oyun, 1999 yılında, yani onun ölümünden onbir yıl sonra sahnelenmiş. oyunculardan birisi, rol aldıkları hiçbir oyunun kendilerini bu kadar etkilemediğini söylüyor, sahnede canlandırdıkları şiddeti kendilerinin de yaşadığını çünkü valerie’nin bütün bunları yani tacizi yaşadığını bildiklerini ve bunun, oyuncuları esas zorlayan şey olduğunu anlatıyor, ama gerek oyuncular, gerekse izleyiciler, yazarın acı mizahı karşısında duydukları hayranlığı dile getiriyor.
“şiddet” “baskı”nın karşısında ortaya çıktığında, kurumsallaşmış şiddetin bir reddidir. Böyle eylemler kahramanlıktır…
ti-grace atkinson
valerie, politika ya da eylem içinde bir kadın değil, onun üretimi sanat alanında, kendisinden bugüne çok az şey kalmış, bunlardan en önemlisi olan scum manifesto‘yu politik bir metin olarak değil bir sanat eseri, o yılların amerikan toplumunun ve kültürünün acımasız bir eleştirisi olarak okumak gerekir bence, nitekim, valerie, manifestoyla ilgili olarak, onun bir hipotez bile olmayıp edebi bir araç olduğunu söylemiş.
ama scum manifesto‘nun politik bir anlamı da var. aslında erkek doğrama cemiyeti diye bir örgüt yok tabii ki. kendisi de, bir mülakatta, “SCUM sizden başkası değil ki,” diyen bir gazeteciye, “Hayır, SCUM ben bile değilim. O bir ruh hali, başka bir deyişle, belirli bir biçimde düşünen kadınlar SCUM. Belirli bir biçimde düşünen erkekler de SCUM’ın Yan Örgütü,” demiş, valerie, scum manifesto‘yu, feminist hareketin ikinci dalgasının yükselmesinden hemen önce yazmış, hatta televizyonda ilk kadın eylemlerini gördüğünde, “bir dakika, benim de orada olmam gerekiyor,” dediği anlatılıyor. dolayısıyla, feminist hareketliliğin bir tür teorize edilmesi olarak görmek mümkün değil scum manifesto‘yu. ancak manifesto’nun feminist yazına mahsus bazı özellikler taşıdığı muhakkak, bunların başında öznel olanın politikleştirilmesi gerekiyor, manifesto’da valerie, küçüklüğünden itibaren patriyarka karşısında yaşadığı her şeyden politik sonuçlar çıkartmış ve bunları manifesto’da ifade etmiş, aile, baba, akıl hastalığı ve cinsellikle ile ilgili yazdıklarında bu açıkça görülüyor.
scum manifesto‘nun cesareti yalnızca bununla sınırlı değil, o dönemin özgürlükçü, ilerici olarak tariflenen bütün eğilim, akım ve klişelerine tek başına ve kalkansız saldırıyor valerie; hippie’ler, büyük sanat ve yine cinsellikle ilgili söyledikleri, libidoyu serbest bırakmanın en büyük özgürlük olarak vaz edildiği 1967 abd’sinde, “Cinsellik kafasızların sığınağıdır,” diye kim yazabilir? bunun da kendi öznelliğiyle bağlantısını görmek gerek; yine bir mülakatta, eskiden lezbiyen olduğunu ama daha sonra herhangi bir biçimde cinselliğin ilgisini çekmediğini anlatıyor; “Hiç uğraşamam!” aseksüelliğiyle ünlü andy warhol’a ilk duyduğu yakınlığın da bununla bağlantılı olduğu söyleniyor.
scum manifesto‘nun bir başka yanına daha dikkat etmek gerektiğini düşünüyorum, bu da bütünlüklü, yeni bir toplum projesi sunması, bu projesini hayata geçirme konusundaki önerileri itibarıyla epeyce “jakoben”. bu pozisyonu zamanının değilse bile zamanımızın en az makbul fikri… valerie solanas’ın komünizm üzerine okuduğunu sanmıyorum ancak yeni toplum projesinin komünizmle benzerliği, paralellikleri dikkate değer.
scum manifesto, kadınlık ve erkekliğin toplumsal kategoriler olduğunu savunan ikinci dalga feminizmin aksine, esasen biyolojik determinizme dayanıyor. solanas’ın erkek ve kadın yerine eril ve dişi tanımlamalarını kullanması bu yüzden.
biyolojik determinizm, yani başka bir deyişle kadınların yaradılıştan noksan, zayıf ve aşağı oldukları asırlardır iddia edilir, valerie, bunu eğlenceli bir biçimde ters yüz etmiş ve doğal, bilimsel, politik sonuçlarına götürmüş; eğer bir cins eksikse, bu eril olandır ve öyleyse onların bertaraf edilmeleri gerekir, tarih boyunca biyolojik özellikleri sebebiyle sömürü, baskı ve ayrımcılığa uğrayan ne çok topluluk için önerilmiş bir şey. erkeklerle ilgili olarak söylendiğinde, mizah olduğu aşikâr bile olsa, kıyamet kopuyor! öte yandan, valerie’nin bu biyolojik durumu dayandırdığı erkeklerin genetik eksikliğiyle ilgili tezi bundan on yıl kadar önce genetik “bilim”i tarafından doğrulandı, şahsen, bundan politik ya da toplumsal bir sonuç çıkacağını düşünmüyorum ama erkeklerin kendilerini üstün ırk sanmalarına bir son verdiği için bu ispatı hayırlı buluyorum. ancak valerie’nin bunu o kadar zaman önce yazması zekasıyla ilgili bir fikir verebilir bize.
“Erkekler her gün kadınları satıyor, kullanıyor, dövüyorlar. Erkekler sürekli olarak kadınların cinsel organlarını kesiyoı; o kadar ki bu haberden bile sayılmıyor. Örneğin, Tuhaf haberler programı, erkeklerin kadınların cinsel organlarını kuvvetli bir yapıştırıcıyla yapıştırmasını “haber” saymıyor çünkü bu çok sık olan bir şey. Ama bir kadın bir erkeğin penisini keserse bu uluslararası haber oluyor.
Daha fazla kadının erkek şiddetine, baskıya ve toplumun patriyarkal denetimine karşı mücadele etmesi gerekiyor. Lorena Bobbit ve Aileen Wuornos’un eylemlerinden ve Valerie Solanas’ın sözlerinden öğreneceklerimiz var. Eğer daha fazla kadın kendilerine zarar veren erkeklere karşı veya Valerie Solanas’ın durumunda olduğu gibi patriyarkanın kendisine karşı mücadele etselerdi erkekler kadınları düzenli bir biçimde dövmeden, onlara tecavüz etmeden ve onları öldürmeden önce bir defa daha düşünürlerdi.
Bütün erkeklerin öldürülmesini hoş görmüyoruz ancak Solanas’ın haklı olduğu bir çok nokta olduğuna da inanıyoruz. Birçok kişi Valerie Solanas’ın zihinsel sağlığıyla ilgili sorunlar olduğunu düşünüyor. Buna katılıyoruz, bizce de patriyarka onu deli etti ama manifestosunu yazdığı 1967’de buna öfkelenecek kadar aklı yerindeydi.
Bu manifestonun, “kadın erkek çoğumuzun, kadın kalbinde yattığına inanmak istemediğimiz bir intikam ateşini dillendirdiği” söylenir. Katılıyoruz.”
bu satırları, geçtiğimiz yıllarda amerikalı bir feminist grup kaleme almış, grubun adı fear us feminists earning a reputation, united states; türkçe karşılığı ün kazanan feministler, birleşik devletler, ancak baş harflerin biraraya gelmesiyle oluşan kısaltması, bizden korkun. yazdıklarını okumak, valerie’nin bu kadınlara nasıl haklı bir güç ve ilham verdiğini ortaya koyuyor, çünkü valerie kadınların en az bildikleri şeyi yapmış, öfkelenmiş, bunu öğrenmeye ne çok ihtiyacımız var; kendimizden utanmadan, öfkemizi karşılayacaklardan korkmadan, çıplak, derin ve ateşli bir öfkeyle sarsılmak, bize ve başkalarına haksızlık edenlere karşı, bizi ve başkalarını incitenlere karşı sadece sabırla değil öfkeyle de karşı durmak, valerie solanas, kırık kalbi, örselenmiş bedeni, incinmiş ruhu, ışıl ışıl zekâsı ve benliğini zapteden delilikle, bu çok zor yolun sonuna kadar gitmiş; hayatı paylaştığımız söylenen ama hayatı ve dünyayı bize dar edenlere, erkeklere karşı, yani tarihin gördüğü bütün sömürücü ve baskıcı sınıflar içinde nefret etme hakkına en az sahip olduklarımıza karşı öfke duymuş. çünkü hatırlamak ve öfkelenmek; bütün devrimlerin anası, scum manifesto‘yu kadın erkek hepimizin hak ettiği bu öfkeyi severek okumanızı rica ediyorum.
“Çocuk gelinler”le ilgili yazmayı seçer seçmez panik atak yaşadım. Yazıyı kafamda binlerce kez canlandırdım. Her aklıma geldiğinde anksiyetem arttı.
Öyleki neredeyse depresyona girmek üzere olduğumu anladım. Çocuktan anne olmaz, çocuktan büyükanne olmaz çocuktan sadece çocuk olur. Tecavüze uydurduğunuz “çocuk gelin” lafı iğrenç mide bulandırıcı. Bir çocuk tecavüze uğradığında hayat boyu neyi yaşadığını hayal bile edemesiniz. O çocuk artık büyümez, dumura uğrar kanatlan kesiktir.. Bu yazıyı bitirebilecek miyim. Yıllardır her öldürülen kadının yasını tutan ben bunu yapabilecek miyim?
Çocuk olduğu için eğitimini tamamlayamamış, bedensel ve ruhsal gelişiminde yeterli olgunluğa varmadan bir adama muhtaç o adamın ve ailesinin keyfîne göre
Dayak yiyen, aldatılan her türlü eziyeti çeken bir çocuk kadınlardan bahsediyoruz. Bu bir insan olamaz değil mi? Bir eşya bir obje bir mal olabilir.
Regl olur olmaz evlenme kisvesi altında bir ruh ve beden katilinin emrine verilmiş bir kurban. Toplum çocuklarını da koruyamıyor. Çocuk çocuk yetiştirebilir mi? Elbetteki hayır. Toplumun eğitimsiz olması kimin işine geliyor
Elbette eğitimsiz bir toplum demokrasinin gereği olan sorgulama ve soru sorma hakkını kullanamaz. Yine geldik demokrasi sorununa..
“Welcome to Turkey” 2014 sergimde anlattığım gibi Türkiye haritası çocuk ve kadınların kanıyla sulandı. Hepimiz şimdi diz çöküp o çocuklardan af dilemeliyiz.
Çoğumuz bu bir gelenektir diye hoşgörülü davrandı. Hayır sen de o katillerden birisin. Geleneği yaratan biz insanlar yeri gelince de değiştirebilmeliyiz. Eşitlik istemek, cinayetlere son vermek bu bir dilek değil. Derhal buna son verilmeli! Yoksa size, eli kanlı katiller ordusundan bir şey istemiyoruz. Alacağız. Çocukların çığlığı sizin sonunuz olacak bu kesin.
Çocukların doğum esnasında ölüyorlar, hayır siz öldürüyorsunuz. Kız çocuklarının eğitime, sevgiye ve güvene ihtiyacı var. Ailesine veya toplumun güven vermesine. Oysa bu toplum önce çocuklarını yiyor, yamyam bir toplum.
Yamyam bir toplum mu olmak istiyoruz? Hayır asla biz daha iyisini de yapabiliriz. Lütfen bir daha kız çocuklarınızı yemeyiniz. Bu yazı beni çok üzdü çok sarstı. Çığlık bu benim değil ama kız çocuklarının çığlığı.
“Sükran Moral is one of the most disputed and prominent figures on the European art scene. Since the beginning of the 1990s she has made a name for herself through her uncompromising performance art and powerful installations, which among other things has led to death threats against her in Turkey. Moral’s art deals among other things with forced confinement. How weak individuals in a society are discriminated against and abused by others. Violence against women in particular is a repeated them in Moral’s art, but she also works with other marginalised groups who live on the edge of society, such as the psychologically ill, prostitutes, transsexuals and refugees. With her direct and provoking performances Moral breaks with the customs and taboos that dictate how and where a woman can act, which is what makes her performances so intense and original. Moral is one of contemporary art’s most powerful and political voices right now.”sukranmoral.com
Şükran Moral ‘Bülbül’ 2013
“Sükran Moral nella sua performance Bulbul. L’arte di Sukran Moral, a mio avviso, ha un fantastico potere: quello di interrogare e di scuotere l’individuo nella sua singolarità. Riesce a stimolare riflessi, atteggiamenti e ad affermarsi in maniera evocativa, come richiamo ad altro da sé. E’ un’arte culturalmente impegnata, capace di porsi in una tradizione collegando passato-presente-futuro, senza mai cadere nella bassa provocazione esibizionista del ‘fare facile ad effetto’. Mette a nudo un’apertura verso un ‘ignoto’, cui si guarda, purtroppo, non sempre con desiderio di conoscenza. In questa performance, Bulbul, “una gabbia racchiude la donna che canta la sua triste canzone. Bulbul è il nome turco dell’usignolo che rappresenta l’anima, chiusa nella gabbia del corpo da cui vorrebbe uscire, ed esce, di fatto, nel suo desiderio di libertà, tramite il canto. Solo la voce può, infatti, senza infrangere l’ostacolo, proiettarsi all’esterno, consentire una relazione con il mondo e un legame che si propaga nello spazio, una potenzialità di libertà capace di collocarsi ovunque. La parte immateriale dell’uomo, il suo spirito folle, si libera e si libra in volo, abbandonando le catene della sua condizione naturale, attraverso la musica. Lirica è quindi l’essenza della follia che racconta Sukran Moral. La follia vista dunque come via di fuga e di oblio, col suo aspetto gioioso, aggressivo e incendiario, e contemporaneamente come malinconica memoria dei limiti della condizione umana, legata a un corpo, a una situazione, a una società, che la vincolano e che, nello stesso tempo, la costituiscono”. Limiti che le arti hanno il dovere morale di sfidare ogni giorno.”–Alessandro Caredda
Şükran Moral ‘Married with Three Men’ 1994
Din emreder, erk(ek)ler kendince yorumlar ve uygular…
Erk(ek)ler ister, diğerleri uygular…
Gelenek ister, topluluklar uygular…
Kültür ister, toplum uygular…
Nasılsa gerçekliğin üstü kadının başının örtüsüyle örtülmüştür. Gerisi ise teferruattır…
Şükran Moral ‘Çocuk Gelin’
‘Welcome to Turkey’
Şükran Moral Sergisi (2014)
Özgen Yıldırım Sosyolog ve Sanat Yazarı ozgenyil@gmail.com
Bosphorus Art Newspaper Kasım, 2014 Sayı: 90’ da yayınlandı.
Hoş geldiniz ! Türkiye’ye hoş geldiniz ! Bu sergide sergilenen sanat çalışmaları, hoş geldiniz’in olumlu, sevimli, güvenli ve saygın anlamlara gelen yanını maalesef yansıtmamaktadır. Sergilenen çalışmalar, aksine gelenek, din ve kültür üçgeninin tam ortasında kalan üzeri “örtü” lü kara halkanın merkezine ayna tutmaktadır. Üzeri örtülü salt, kendi gerçekliğimizi, cinsiyet ayrımı gözetmeden suratımıza tokat gibi çarpmaktadır.
Kendi gerçekliğinin reddi, elbette erk(ek)’lerin yüzyıllardır başvurduğu savunma mekanizmalarından biridir. Bu mekanizmanın yarattığı bastırmanın en güncel patlamasını daha yakın zamanda 2014 yılı içinde ilk 10 ay’da 280 küsür kadın cinayetinin işlenmesiyle yaşamış olduk. Yine bu reddi, çocuk gelin olgusu ile evlilik adı altında normalleştirme süreciyle tescillemiş olduk. Normalleştirme, kadın ve kadın bedeni üzerindeki hak talebinin, alım ve satım işlemlerinin, vicdan kavramını rahatlatmak adına yaşanılan sürecin direkt olarak adı değil midir? Kanımca en tehlikelisidir aynı zamanda. Normalleşme, kanıksama, içselleştirme, sosyo-pikolojik bir perspektif sunarken, aynı zamanda din ve gelenek etkisi çocuk gelin ve kadın bedeninin mülkiyet hakkı üzerine, bu normalleştirme sürecini domine eden ve uyulması gereken net çerçeveyi sunma görevini çoktan üstlenmiştir.
Sanatçı Şükran Moral, Galeri Zilberman’da Çocuk Gelin (Child Bride) veBir Genç Kız İçin Masallar (Tales to a Young Girls)isimli iki çalışmayı, bu örtülü ve reddedilen gerçekliği deşifre etmek için izleyiciyle paylaşıyor. Bu paylaşım yalnızca sanat yapıtının görülmesi manasında değil, aynı zamanda deşifre sürecine katkı sağlayarak ortak toplumsal bir vicdan örgüsünün oluşması anlamında da atılan önemli bir adımı oluşturuyor.
Çocuk gelin/Child Bride isimli enstalasyon çalışmasında Moral, çocuk figürü üzerine gelinlik giydirir. Göğüs kısmında ve kollarında altın takılar yerleştiren sanatçı, gelinliğin bel bölgesine bağladığı kırmızı kurdele ile kadın bedeninin indirgendiği, zar olgusuna atıfta bulunur. Burada da kalmayan sanatçı bir adım daha ileri gider ve gelinliğin üzerini kan ile bezer. Kan, öncelikle zardan gelen ile başlar ve namus ile ilişkili her türlü cinayet durumlarına kadar uzanan geniş bir yelpazede ele alınır. Çocuk gelinin önüne yere konumlanmış yastık ise şekilsel olarak Türkiye coğrafyasını temsil ederken, üzerinin kan ile desenlenmesi, çocuk gelin ve cinayetlerinin ne denli yaygın olduğunu ifade eder. İfade etmek nedir ki? Bu toplumumuzun kanıksanmış ve en tehlikeli insanlık suçuna işaret eder.
Bir Genç Kız İçin Masallar (Tales to a Young Girl) isimli video enstalasyonunda, bir hapishaneyi andıran karanlık bir odaya yerleştirdiği ekranı görebilmek için küçük bir boşluk bırakan sanatçı, izlemenin ön şartını mindere diz çöktürerek belirler. Pozisyon alış, videoyu doğrudan bir bakış açısıyla izlemek için elzemdir. Moral, video çalışmasında oyuncak bebek imgesi üzerinden, karanlık ve ürpertici olan masalı izletmeye başlar. Kadın sünneti kürtaj, zar vb. ilişkili her bir olguyu sert bir dille, jiletle parça koparma eylemiyle irdeleyen Moral, masalın sonunu ölüm olgusuyla tamamlar.
Şükran Moral ‘Nomade’ 1996
Din emreder, erk(ek)ler kendince yorumlar ve uygular…
Erk(ek)ler ister, diğerleri uygular…
Gelenek ister, topluluklar uygular…
Kültür ister, toplum uygular…
Nasılsa gerçekliğin üstü kadının başının örtüsüyle örtülmüştür. Gerisi ise teferruattır…
LÖPÇÜK 