RİZOM VE ANARŞİ

Özgürlükçü Düşüncenin Peşinde

Yaşar Çabuklu

OTORİTEYLE İLİŞKİLİ her şey yıkılmalı; ilk başta merkez. Çünkü merkezin dili hâkim olanın dilidir, egemenin dilidir, anadildir. Çeşitli diyalektler, altdiller, argolar, azınlık dilleridir baskı altında olan; melez olan baskı altındadır. Anavatan, anayurt, anayasa iktidarın kavramlarıdır. Her şeyin indirgenebileceği, üzerinde temellendirilebileceği tek bir merkez yok. Tek bir kaynaktan çıkarak ayrışıp oluşan bir çokluk yok. Soyağacı, ortak köken, saf nesil arayışı otoriterdir. Karma olan, karışık olan, melez olandır dışlanmışların, azınlıkların alanı; köksüz, kökensiz, kaynaksız olandır.

Merkezi iktidar gibi, merkeze sahip olan muhalefet de otoriterdir. Evrensel bir hakikat, bir doğru yok; doğanın, tarihin yasaları yok, tarihin motoru yok. Çıkarının tüm toplumun çıkarıyla özdeş olduğu düşünülen proletarya fikri otoriterdir. Tarihin ereği yok, ereğe yönelik sınıf mücadelesi olarak kavranılan tarih fikri otoriterdir. Evrimci ve ilerlemeci bir çerçeve içinde tahayyül edilen tarihsel kulvarlar ve mecralar otoriterdir. Yapılar, pozisyonlar, noktalar yok, bunlar arasında kesin ayrımlar ve mesafeler yok, sadece bağlantılar, etkileşimler, geçişler, akışlar var. Belirli boyutlar yok, bağlantılara göre değişen, çoğalıp azalan boyutlar var.

Her türlü merkez dağılıp parçalanmalı. Merkezin ve hiyerarşinin olduğu yerde otorite de vardır. Merkezsiz, uçucu, hareket halinde oluşumlar ve bunların her an biçim değiştiren bir ağ görünümü sergileyen etkileşimi. Hiçbir sabitlenmeye izin vermeyen, formüle edilemeyen bir ağ oluşumu. Rizom ne midir? Kaos ve anarşidir.

Rizomun öznesi yok, nesnesi yok. Dikey, piramitsel bir yapının tersine yatay bir yayılmayı, açılımı temsil ediyor rizom. Ancak sımsıkı kenetlenmiş bir ağ değil söz konusu olan; kopmalar, kaçışlar, bir yerde sona erip başka bir yerde farklı bir biçimde ortaya çıkabilen yoğunluklar, çoklu girişler var.

Rizom tek’e karşı olduğu gibi ikili karşıtlıklara, düalitelere de karşı. İyi-kötü, iç-dış, öz-biçim, gerçeklik-görünüş, vb. ikiliklerin uzağındadır rizom. Çünkü dış iç, iç de dıştır. Kendini karşıtına, ötekine göre tanımlayan her şey otoriterdir, kendine saf ve korunaklı bir alan oluşturarak merkez olmaya yönelir. Rizom her an metamorfoza uğrayan, biri diğerine göre bir hiyerarşi ilişkisi içinde bulunmayan “tek olmayanlar”ın oluşturduğu akışkan bir çokluktur.

Rizom iç ve dış merkezin patlatılmasıdır. Öte yandan rizom egemen otoritenin “öteki”yi bir hiyerarşi ilişkisi içinde kendine tabi kılmasına karşıdır. Bu bağlamda rizom, eril merkezin kendinden kaynaklanan, kendinden dışarı çıkarak dişil alanda yine kendini arayan, bu alanda sömürgeleştirdiğini geri taşıyıp kendisine katarak güçlenen arzusunu yıkar. Rizom kadın-erkek karşıtlığını siler, “ara” cinsel kimliklerin oluşmasına, arzunun üreme ve ahlaktan kopmasına imkân verir. Eril öznenin kadın bedenini nesneleştiren, araçsallaştıran, parçalara ayıran tek katlı arzusunun yerine kadının çok katlı arzusunu öne çıkarır. Birbirlerinin her an değişen mecralarında kaybolan, kendine geri dönmek istemeyen, kendi merkezinin varlığını unutan arzulara, arzu akışlarına olanak sağlar.

Rizoma katılan birey, bir ünite, bir merkez olma niteliğini kaybeder. Dış dünyanın bütünlükleri gibi iç dünyanın bütünlükleri de özgürlüğü sınırlar. Rizom içinde birey, kendi iç dünyası üzerinde kurduğu baskıları ortadan kaldırmaya itilir. Dış dünyanın baskıları iç dünyanın baskılarıdır da. Bunun tersi de söylenebilir: Dış dünyanın azınlıkları bir anlamda içsel dünyanın da azınlıklarıdır. Bu bağlamda rizom içindeki bireyin özerkliği “yaralı” bir özerkliktir ve bu tür bireylerin oluşturduğu otonomlar da otoritenin tahrip ettiği bir dünyanın izlerini taşırlar. Otonomun kendini tabi kılmak zorunda kaldığı tek ereksellik otoritenin ortadan kaldırılmasıdır, bu da kendi kendini de ortadan kaldıran ya da kendi kendini affettiren bir erekselliktir. Bu nedenle otonomlar bir yapı oluşturmazlar, ortaya çıkar ve daha sonra başka biçimler altında yeniden belirmek üzere kaybolurlar. Otonomlar minör, göçebe oluşumlardır ve bu özellikleriyle rizomatik bir görüntü sergilerler. Sadece kendi dışlarındaki merkezlere karşı çıkmakla kalmazlar, kendileri merkezleşme eğilimine girdiklerinde bu kez kendilerini ortadan kaldırırlar. Otonomlarda hiyerarşi yoktur, seçim yoktur, yönetim yoktur, otoriteyle bağlantılı olabilecek hiçbir güç kullanımı yoktur. Toplumsal rizom ağının kopuşlarla malul hareketi içinde otonomlar her türlü programatik araçsallığı reddederler.

Rizom kaotik hareketi nedeniyle anarşik bir görünüm arz eder. Rizomun kalıcı bir yapısı ve formu yoktur, merkezkaç, merkezdışı, sınırdaki hareketliliklerle beslenir. Rizoma tek bir giriş yoktur, farklı boyutlarda çok sayıda giriş vardır ve her bir giriş hareketi rizomu yeni baştan kurar. Rizomdaki kaçış çizgilerinin çokluğu ise onu sürekli olarak bozar. Bu nedenle rizom iktidar ilişkilerinden sıyrılmanın sonsuz biçimler altında tekrarlandığı bir oluşumdur ve bu bağlamda negatif, olumsuzlayıcı bir olgu olarak görünür. Ama dışın iç olduğu, otoriteden arınmış saf ilişkilerin mümkün olmadığı bir dünyada rizom, dışlayıcı ve lekesiz bir oluşum olarak var olamaz.

Bu nedenle otoriteyle olan çatışmasında rizomun olumlayıcı boyutlar ve akışlar üretmesi gerekir. Rizom otorite ile otorite karşıtı eğilimler arasındaki çatışmanın sürmekte olduğu bir alan olmanın yanı sıra, alternatif ilişkilerin denendiği pozitif bir alandır da. Karşılıklılık, gönüllülük, özerklik ve yardımlaşma temelinde oluşan rizomsal ağ sıkı ilmikli, yırtık yeri bulunmayan, ezilenleri denetim altında tutmaya yarayan iktidar ağından farklı olarak gevşek, kopuşlar ve yeniden eklemlenmelerle sürekli biçim değiştiren bir ağdır. Anti-otoriter ilişkilerin kendilerini her an yeniden üretemediği yerlerde ağda yırtılmalar olur ve kaçış çizgileri oluşur. Bu nedenle rizomda mutlak ereklere yönelik, kalıcı, kendi varlık alanını koruyucu angajmanlar yoktur. Rizomsal ağın genişlemesi, ancak merkezi ve hiyerarşik eğilimlerin yok edilmesiyle mümkün olur.

Son olarak, rizomun postmodem otoriterliğin temeli olan ağsal iktidar yapılanmasıyla bir ilişkisi yoktur. Anti-merkezci, anti-otoriter eğilimlerin oluşturduğu rizomsal ağ, iktidarı merkezsizleşmeye zorlar. Devlet merkezli modern iktidardan, otoritenin ilaveten toplum içindeki çok sayıda kurumla paylaşıldığı bir tür ademi merkeziyetçi postmodem iktidara geçiş, yeni toplumsal direnişlerin tüketimin ağsal yapısıyla kuşatılması süreci içinde oluşmuştur. Postmodem toplumun tüketimsel-kurumsal ağı, hiyerarşi ve otorite ilişkilerini ortadan kaldırmaz; ancak, mikro merkezlerden kurulu, otoritenin yer yer esnek yapılanmalarla gizlendiği, merkezler arasındaki kulvarların güvenlik altına alındığı bir sistem oluşturur. Sadece yollara ve hipermarketlere bir göz atmak bile hıza ve tüketime ait “özgürlüğün” yüksek derecede bir denetimeve güvenliğe ihtiyaç duyduğunu gösterir. Bu nedenle postmodern toplumun merkezden vazgeçip yataylaştığını iddia etmek bir abartmadır. Söz konusu olan merkezi devletin yanı sıra toplum içinde çok sayıda iktidar merkezinin oluşması ve otorite ilişkilerinin, yeni tüketim ilişkilerini zorlaştırdığı görülen eski toplumun gereksiz sertliklerinden arındırılmasıdır. Postmodem tüketim ve otorite ağı her biri dikey olarak örgütlenmiş merkezler arasındaki, trafiğin hızla ve kesintisiz olarak ilerlediği bir düzenli yollar ağıdır. Rizomsal ağ ise postmodem hızı bloke eden tıkanmalardan, ayak izleriyle oluşturulan patikalardan beslenir. Postmodern çoğulculuk, çokkültürlülük, çokrenklilik otoritenin yaygın tüketimsel katılım çerçevesinde yeniden oluşturulmasına hizmet eder. Rizom ise tüketimin ve güvenliğin yeni kodlarının denetimi altına girmek istemeyen göçebe hareketlerden oluşur. Otonom oluşumların yersiz yurtsuzluğu buradan gelir. Rizom, postmodern toplumda anarşizmin aldığı yeni direniş biçimidir.

Kaynak: Özgürlükçü Düşüncenin Peşinde, Yaşar Çabuklu – Metis Yayınları, 2002

“Burası değilse neresi?

Şimdi değilse ne zaman?”

HAKİM BEY’İN T.A.Z’I

Ahmet Arslan / Biamag

Hakim Bey‘i “T.A.Z” kitabıyla birlikte 2011’de tanıdım. Yine aynı dönemlerde okuduğum Zapatistalar ve eylem içerisinden özgürlüğe çağrıda bulunan birçok ülkeden birçok harekete kıyasla “T.A.Z” diğerlerinden farklı bir oluşumdu. Sonraları oluşumdan öte oluşumların içinden çıkan bir yaratım, bir yaşam hali olduğunu anlayabildim.

“T.A.Z”ın çevirmeni İnan Mayıs Aru‘yu da bu kitap ve Şeyh Bedreddin’in mezarı başındaki vicdani ret metniyle tanıdım. 2015 yılında vicdani reddimi gazeteciliğin içerisinde medyanın militarist ve eril tahakkümüne karşı deklare ettiğimde İnan ve birçok arkadaşımın ret metinleri benim için daha da anlamlı oldu. Çünkü bildim ki ret metinlerimiz aslında içinden çıktığımız ya da çıkmaya çalıştığımız tüm dayatımların reddiydi.

Hakim Bey’i 22 Mayıs 2022’deki ölümünün ardından İnan ile konuşmak, hem T.A.Z’ın hem de içinden çıkmaya çalıştığımız birçok normların, öğretilerin bir sesi oldu. Çıkışlar aradığımız yerlerde kendi yollarımızı, ağlarımızı kurmanın yeni bir ilhamı oldu. Yine Hakim Bey’in sesiyle “-Sokakları geri almanın vakti geldi-” palavrasını romantize etmek için değil, sokakların zaten bizim olduğunu hatırlamak için…” Hakim Bey’in ardından bu arayış yollarına bir selam oldu.

T.A.Z’ın çevirisi

T.A.Z (Temporary Autonomous Zone) Türkçeye “Geçici Otonom Bölgeler” olarak çevriliyor. Ontolojik-Anarşizm ve Geçici Otonom Bölgelerin nasıl olabileceğini anlatan Peter Lamborn Wilson bilinen adıyla Hakim Bey’i 90’ların başında Rahmi Öğdül çevirmiş, 2000’li yılların başından itibaren de İnan Mayıs Aru çeşitli dergiler ve mail gruplarıyla paylaşmak üzere çevirilerini yapmaya başlamıştı.

İnan, Hakim Bey ile tanışmasını ve T.A.Z’ın çevirisini şu sözlerle anlatıyor:

“T.A.Z’ın ilk Türkçe çevirmeni ben değilim. Benden önce Rahmi Öğdül 90’ların sonunda sadece Geçici Otonom Bölge’yi içine alacak şekilde çevirmişti. Ben de Hakim Bey ile o dönemlerde tanıştım. Bir yandan Rahmi’nin çevirisi çıktığında Post Express dergisi ya da Roll’da yanılmıyorsam Hakim Bey ile ilgili bir de yazı yayınlanmıştı.

“Sonrasında da çok ilgimi çektiği için yoğun bir şekilde araştırmaya koyuldum ve yazdığı hemen hemen her şeyin bana hitap eden şeyler olduğunu görüp 2000’lerin başında ilk Hakim Bey çevirilerini yapmaya başladım.

“Çeşitli küçük makalelerini çeviriyordum. O zamanlar daha çok kendi bloklarımızda hatta daha çok mail ağlarında yaydığımız yayınladığımız şeylerdi bunlar.

“Daha sonra çeşitli dergilerde ve Kadıköy Underground Poetix için çeşitli makalelerini çevirdim. O süreç içerisinde de 6:45 yayınlarının editörü Şenol Erdoğan Hakim Bey’i T.A.Z’ın tam metnini basmak istediğini söyledi. Böylelikle T.A.Z’ın çevirisine soyundum.”

Hakim Bey

Hakim Bey’in 1960’ların başında Beatnik ve farklı hippi hareketlerinin içerisindeki çeşitli isimlerle birlikte ve Amerika’da yeni spiritual arayışlar ve bir yandan sufizm diğer yandan panteizm, taoizm, yoga arayışları içerisinde kurulan Mağribi Ortodoks Kilisesi içerisinde yer aldığını anlatan İnan, senkretist* bir oluşum içerisindeki süreçleri aktardı:

“1960’larda Peter Lamborn Wilson da Nobel Drew Ali diye bilinen 1900’lerin başlarında Amerika’da yaşamış yarımkan Mağribi yarımkan Çerokilere dahil oluyor. Demiryollarında çalışan sirklerde sihirbazlık yapan mistik karakterlerin kurduğu biraz uçuk bir kilise: Amerika Mağribi İlim Mabedi diye biliniyor, Mağribi Ortodoks Kilisesi de bunun uzantısıdır.

“Hakim Bey, yoğun sufizm okumaları yapıyor. Batini öğretisinin Nizari İsmaili yolu da en çok bizde tanınan örneği Hasan Sabbahtır. Nizari İsmaili yolundakiler bir yerde Bektaşi yolu olarak kendilerini adlediyorlar. Buradan yola çıkarak Hakim Bey, uzun bir yolculuğa çıkıyor 60’ların sonunda Türkiye’den de geçerek İran, Pakistan, Afganistan üzerinden Hindistan’a kadar gidiyor.

“Hindistan’da Ganesh Baba ile tanışıyor. Uzun yıllar o coğrafyada geziyor. Endonezya’da, daha sonra 1974’te geri dönüş yolu üzerinde İran’da kalıyor. İran İslam Devrimi gerçekleşmeden önceki dönemde pek çok öncü düşünürün de yerleştiği İran Kraliyet Felsefe Akademisi’nde o dönem Seyyid Hüseyin Nasr, Toshihiko Izutsu gibi önemli isimlerle çalışıyor. Wilson da Columbia Üniversitesi Dilbilim mezunu ve İran Kraliyet Felsefe Akademisi’nde de Dilbilim çalışmalarını sürdürüyor.”

Geçici Otonom Bölge

Ontolojik Anarşizmin aslında en somut örneği yine Hakim Bey’in Geçici Otonom Bölge kuramında öne sürdüğü şey. Hakim Bey aslında baştan beri çeşitli röportajlarında da kendi kitabında da şunu söylüyor:

“Ben aslında yeni bir yol ve yöntem önermiyorum, yalnızca mevcut olanın farkına varmayı öneriyorum. T.A.Z da aslında sürekli olagelen durumdur. Biz T.A.Z’lar yaratmayacağız, T.A.Z’lar zaten geçici otonom bölgeler, zaten hayatın içerisinde sürekli ortaya çıkıyor. Özellikle de otoritenin boşluklarında. Nasılsa kaldırım taşlarının arasında, çatlaklarda otlar filizlenirse aynı şekilde özgürlükçü -daha doğrusu hayat ve canlılık taşıyan- nüveler o katı kalıpların içerisinde kendilerine canlılıklarını sürdürecek alanlar bulurlar ve bizim bu alanların farkında varmamız gerekiyor. Bu alanları daha iyi anlayarak ve daha iyi çalışarak özgürlükçü düşüncenin nasıl gelişebileceğini, nasıl serpilip büyüyebileceğini anlayabiliriz.”

T.A.Z aslında bunun teorisi, bunun için anarşizmin çok eski ve önemli sloganlarından bir tanesi, T.A.Z’ın da klasik sloganlarından birisi haline gelmiş: “Burası değilse neresi? Şimdi değilse ne zaman?”

Tanık olduğumuz en büyük kitlesel T.A.Z’lardan biri Gezi Direnişi

İnan, TAZ ve Gezi Direnişi arasındaki bağı şöyle kuruyor:

“Hakim Bey, özellikle geçiciliğe vurgu yapar. Bunların doğası ve hayatın doğasının geçici olduğunu Taocu Felsefeden esinlenerek söyler ve kalıcı bir şeyler kurma çabasında olan yapıların ya da dönüşüm yapılarının (kelime anlamıyla devrimlerin) bürokrasilerle ve donup kalmayla/kasılıp kalmayla sonuçlanacağını iddia eder.

“O nedenle T.A.Z kuramında ciddi bir şekilde isyan ve devrim karşılaştırması vardır. T.A.Z geçiciliği, sürekliliği önemser. Bu anlamda belki bir T.A.Z olarak hatta bizim son yıllarda yaşadığımız en önemli T.A.Z olarak Gezi Direnişini hatırlamamak olmaz diye düşünüyorum. Bizim kanlı canlı tanık olduğumuz en büyük kitlesel T.A.Z’lardan birisiydi Gezi.”

Hakim Bey’in T.A.Z kitabına İnan Mayıs Aru’nun gayrı resmi yayınevi Nedircikler üzerinden e-kitap olarak ücretsiz erişebilirsiniz.

(AA/AÖ/EMK)

*Senkretizm (Türkçeye Fransızca syncrétisme ‘den o da modern Latince syncretismus ‘dan, o da Yunanca sunkrētismos kelimesinden, o da Yunanca sunkrētizein sözcüğünden gelmiştir. Sıklıkla çeşitli düşünce okullarının uygulamalarını ve yollarını karıştırarak ayrı veya çelişkili inançları birleştirmek veya birleştirmeyi denemektir. (Wikipedia)

Kaynak: Ahmet Arslan / Biamag, 2022

Kaosun Âlim Dervişi – Hakim Bey

İnan Mayıs Aru / Nedircik Yayınları

“Oluş diye bir şey yok, ne de devrim, mücadele ya da yol; hâlihazırda sen kendi teninin şahısın – çiğnenmesi mümkün olmayan özgürlüğün tamamlanmak için yalnızca diğer şahların sevgisini bekliyor: bir rüya politikası, göğün maviliği kadar ivedi.”

İzbe bir New York fakirhanesinde 130 kiloluk bir dev, saksafonuyla bir ilahinin son nağmelerini öttürür. Masada İmam Gazali’nin Kimya el Saadet’inden açık bir sayfa, tuvaletin karolarında bir serum hortumu ve bir iğne. Amerika Mağribi Ortodoks Kilisesi (Moorish Orthodox Churchof America – MOC) vaizi, canki cazcı Warren Tartaglia (a.k.a. Walid el Taha), New York beat sahnesinin Muhammedî meleklerini salâta çağırır.

Pek çoğunun adını bile asla bilmeyeceğimiz, pop ikonlarına dönüşmemiş, kimi Brooklyn köprüsü altında son vuruşunu çakan, kimiyse kitaplarına gömülmüş okuyan okuyan okuyan ve sonra tüm kitaplarını Nil’e boca edip, hakikatin peşinde yürüyen yürüyen yürüyen dervişler gibi imanlı serserilerden biridir Peter Lamborn Wilson (a.k.a. Hakim Bey). Doğrudur serserilerin ekseriyeti ümmî olur, kitapsızdırlar ve lâkin vecd denizinin sularına ilimle cezb olunanlar da yok değildir.

Mağribi Ortodoks Kilisesi, adının tüm çağrışımlarının aksine aslında ne ortodokstur ne de bir kilise. Kimilerinin bir ahir zaman peygamberi saydığı yarım kan Mağribi ve yarım kan Cherokee, Çingene seyyahların yoldaşı, demiryolu bekçisi, sirk sihirbazı, mistik Nobel Drew Ali’nin 1913’te Yeni Dünya’da Afrikalı Amerikalıların aslen Mağribi ve dolayısıyla Müslüman oldukları iddiasıyla kurduğu Amerika Mağribi İlim Mabedi’nin (Moorish Science Temple of America) bir uzantısı olan MOC, 1964’te Beatnikler ve Mağribi Sufiler tarafından kurulmuştur ve İsmaililik, Çiştiye ve Bektaşilik miraslarını sahiplenerek bunları Tantra ve Tao felsefesiyle bağdaştırır. Wilson, 60’larda vaiz Walid el Taha aracılığıyla Kilise’yle tanışır ve bugün kendisi de Mağribi Ortodoks Kilisesi’nin önemli vaizlerindendir. MOC geleneğine uyarak kendine yeni bir isim seçer, Hakim: ki bu isim mülhit Fatımi-Nizari halifesi Hakim Billah’a dayanır ve bugün yasama sürecinin hükmedicisi anlamına gelen yaygın kullanımının aksine “hüküm veren” değil “hikmet sahibi”, “bilge kişi” manasındadır ve gene MOC geleneğince adının sonuna çeşitli Orta Asya-Türk boylarında kabile lideri manasında kullanılan Bey sıfatını alarak kendi kendinin şahı, kendi varoluşunun ve arzularının biricik hükümdarı olduğunu ilan eder.

“Bizler Nizarî-İsmailî Bâtınileriz; yani manevi silsilemizi Alamut’un yedinci ve son Pir’i, ‘Kaçık’ III. Alâeddin Muhammed üzerinden (ve kesinlikle Ağa hanlar üzerinden değil) Hasan Sabbah’a dayandıran Şii mülhitler ve fanatikleriz. Radikal vahdetçiliği ve saf ahlak kuralları karşıtlığını benimsiyoruz ve tüm yasa ve otorite biçimlerine Kaos adına karşı çıkıyoruz.”

Kolombiya Üniversitesi’nden mezun olan Hakim Bey, 60’ların sonunda Türkiye, İran, Pakistan, Afganistan Hindistan ve Java’yı içine alan uzun bir seyahate çıkar. Batı Bengal’de Ganeş Baba’yla tanışır ve Kali müritlerini, mülhit Müslüman mistikleri, anarşistleri ve aşırı solcuları bir arada bünyesinde barındıran Bengal Terörist Partisi’nin eski bir üyesi olan Sri Kamanaransan Biswas’la Tantra öğretisi çalışır. Kanunsuz dervişlerin piri Lal Şahbaz Kalender de dahil olmak üzere söz konusu coğrafyadaki pek çok sufi türbesini ziyaret eder.

Java’da bulunduğu yıllarda henüz Vahabilerin katı sünnetçi geleneği İslam coğrafyasını büsbütün ele geçirmemiştir. Hakim Bey, Muhammedî Pasifik adalarının balta girmemiş ormanlarında davullarla yapılan namaz çağrısı da dahil olmak üzere – çünkü çıplak insan sesi çöl içindir, ormanda tam-tamlar daha makbul sayılır – İslam uygulamasının çok sesliliğine pek çok farklı örnekle şahit olur. Bugünse maalesef tüm dünyada minareler teknolojinin çirkin hoparlörleriyle süslenmiştir ve eski bir dostun bir mantar sabahında şaşkın bakışlarla ne diyeceğini bilemeyen bir ihvana söylediği gibi “o cızırtılı teçhizatın içerisinde hoca efendi değil, şeytan konuşuyor” ihtimali de hiç yabana atılır gibi değildir.

1974’ten Ayetullah Devrimi’ne dek İran’da bulunan Hakim Bey, Seyyid Hüseyin Nasr’ın kurucusu olduğu İran Kraliyet Felsefe Akademisi’nde dilbilim çalışmaları yürütür. Akademi’nin İngilizce yayın yönetmeni ve Sophia Perennis’in editörüdür. Seyyid Hüseyin Nasr, Toshiko Izutsu, Henri Corbin ve daha pek çok başka isimle beraber çalışır. 1980’de Şah devrilip de mollalar devrimin diğer güçlerini, sufileri, sosyalistleri, mücahidanı, Ali Şeriati yandaşlarını tasfiye etmeye başladığında o da İran’dan ayrılarak Amerika’ya döner.

1980’lerde Guenoncu neo-tradisyonalizmden uzaklaşarak anarşist ve sitüasyonist düşüncenin heterodoks İslam ve neo-paganizmle harmanlanmasından müteşekkil bir düşünce sistemine ulaşır: Ontolojik Anarşizm.

“Bir bakış açısına göre ontolojik anarşizm alabildiğine yalındır, tüm niteliklerden ve iyeliklerden arınmış, KAOS’un kendisi kadar fakir – ama başka bir açıdan bakacak olursak Katmandu’nun Sikiş- Mabetleri ya da bir simya alametler kitabı gibi şatafatlı bir biçimde filiz vermektedir.”

Ontolojik Anarşizm, anarşizmi bir ideoloji ya da ulaşılacak bir ideal olarak değil bir mevcudiyet olarak ele alma çabasıdır. Burası değilse neresi, şimdi değilse ne zamandır? Büyük iktidar yapıları ve söylemleri içinde boğulan gündelik hayatta, öz-iktidar yahut “muktedir nefs” yahut “hür kral” olarak anarşistin varlığına işaret eder: çocuk oyunlarında, bir ayaklanmada, bir partide, bir işgal evinde, bir yemek kolektifinde, şehrin sokaklarını avare dolaşırken ve neogöçebe cemaatlerin özgün buluşmalarında. Anarşi, doğrudan ve dolaysız bir hayatın tecellisidir; yol olmayan bir yol, geçitsiz bir geçit. Ve kimilerinin yaşam tarzı anarşizmi ithamlarına rağmen Bey’in çağrısı gayet açıktır: “Bir yaşam edinin, yaşam tarzı değil.”

80’lerin ortasında bir grup yazarçizer taifesiyle beraber Autonomedia yayın kolektifini kurarlar ve anarşizm, otonomcu Marksizm, siber-feminizm gibi konularda pek çok önemli kitap yayınlarlar. Bey, uzun bir süre New York’ta bir yandan yayın kolektifi faaliyetleriyle uğraşırken bir yandan da Central Park’ta Serbest Kürsü’de hafta sonları halka açık vaazlar vermeyi sürdürmüştür.

Nasır Hüsrev’den, Fahruddini Iraki’den, çeşitli Nimetullahi tarikatı ve Pers sufi şairlerinden yaptığı çevirilerin yanı sıra mülhit İslam geleneği, Kelt kültürü, korsan ütopyaları, sanrı uyandırıcı maddelerin kullanımı, gizemci kültler, Nietzsche ve Stirner, 19. yüzyıl anarşizmi, Fourier ve ütopyacı sosyalizm gibi çeşitli konularda kaleme aldığı makalelerinden oluşan yirmiyi aşkın kitap yazmış olmasına rağmen 90’lı yıllarda kaleme aldığı TAZ (Temporary Autonomus Zone – Geçici Otonom Bölge) Hakim Bey’in en çok bilinen ve en çok tartışılan çalışması olmuştur.

Hakim Bey, TAZ’da Ontolojik Anarşi kuramına dayanarak anarşinin çeşitli otonom bölgeler dahilinde hâlihazırda tezahür ettiğini öne sürer. Babil Kulesi çatlaklara doludur ve bu çatlakların, boşlukların içerisinde özgürlüğün ve anarşinin tecrübe edilebileceği sığınaklar yaratmak pekâlâ mümkündür ve hatta mümkün olmanın da ötesinde bunlar mevcuttur. Mesele bunların öz-farkındalık kazanarak kendi aralarında yeni bir ağ oluşturması ve yoğunlaşarak şiddetlenmesidir. Yeterli yoğunluğa ulaştığında taşın içerisine sıkışmış bir damla su koca bir kayayı boydan boya yarabilir. Bey, TAZ için model olarak Net (Şebeke) ve Web(Ağ)’i gösterir. 90’larda internet kültürü hayatımıza yeni yeni girerken Hakim Bey bunların özgürlükçü potansiyellerinin farkına varmış ve bunu sanal olmayan uzamda bir model olarak kullanmayı önerirken sanal uzamda da bu özgürlük adacıklarının ağ örüntüsünün nasıl oluşturulabileceği ve yoğunlaşma ve şiddetin nasıl tatbik edilebileceğini sorgulamıştır. Ancak, potansiyel risklerin de farkındadır ve TAZ bir yanıyla Şebeke’deki korsanlara düzülen bir methiyeyken bir yanıyla da onlara açık bir meydan okuma ve kışkırtmadır.

ŞALGAMLARIM NERDE?

“Diyelim ki hem politik hem de kişisel gerekçelerle iyi yemek istiyorum, Kapitalizm’den alabileceğimden daha iyisini – halen daha güçlü ve doğal tatlarla kutsanmış temiz yemek. Oyunu biraz daha karmaşıklaştırmak için diyelim ki açlığını çektiğim yemek yasadışı olsun – belki çiğ süt ya da Küba’nın enfes meyvesi mamey, ki tohumları halisünojen olduğu için taze olarak A.B.D.’ye ithal edilemiyor (ya da ben öyle duydum). Bir çiftçi değilim. Diyelim ki ben nadir parfümler ve afrodizyaklar ithalatçısıyım ve stokumun çoğunu yasadışı malların oluşturduğunu varsayarak oyunu biraz daha zorlaştıralım. Ya da belki de sadece organik şalgam karşılığında kelime işlem hizmeti takas etmek istiyorum ama bu işlemi Ulusal Vergi Servisi’ne rapor etmeyi (ister inanın ister inanmayın yasada böyle yazıyor) reddediyorum. Ya da belki de başka insanlarla müşterek ama yasadışı karşılıklı haz için buluşmak istiyorum (bu aslında denendi ama tüm sert cinsellik BBSleri tevkif edildi – peki alçak güvenlikli bir yer altı neye yarar ki?). Kısacası, diyelim ki, sadece istihbarattan, makinenin içindeki hayaletten bıktım usandım. Dediklerinize bakacak olursak, bilgisayarlar zaten benim yemek, uyuşturucu, cinsellik, vergi kaçırma arzularıma da olanak sağlayacak yeterlilikte olmalı. Öyleyse sorun ne? Bu neden olmuyor?… Şimdi hackerların haklı olduğumu, sezgilerimin doğru olduğunu kanıtlamasını bekliyorum. Şalgamlarım nerde?”

TAZ’ın yayınlanmasından sonra Hakim Bey bir yandan gündelik hayatın içerisinde bu otonom bölgeleri yaratmaya çalışan pek çok grup tarafından (bilhassa Rave’ciler ve Reclaim The Streets oluşumları, Squatçılar ve Food Not Bombs gibi yemek kolektifleri) sahiplenilirken bir yandan da sanal uzamda karşı-Şebeke’nin, Ağ’ın yaratılması için mücadele eden internet kurtlarının Avrupa ve Amerika’da düzenlediği pek çok konferansa konuşmacı olarak davet edilmiştir. Tuhaftır ki bu toplantılardaki konuşmacılar arasında bir bilgisayar sahibi olmayan yegâne kişi belki de Bey’in kendisidir ve makalelerinin çoğuna internette ücretsiz ulaşmak mümkün olsa da Bey’e netten ulaşmayı umanlar bugün de hayal kırıklığına uğrayacaktır. Şalgamlarını asla alamamış olacak ki Hakim Bey, sanal uzam konusunda eleştirel yaklaşımını halen koruyor.

Zaten TAZ ve Ontolojik Anarşi kuramlarının en önemli ayaklarından birini de Immediatism (Dolaysızlık) yaklaşımı oluşturmakta ve Hakim Bey ikinci el, yabancılaşmış, soyutlanmış tüm ilişkilerin yerine doğrudan, dolaysız ilişkileri koymayı savunmaktadır.

“KAOS ASLA ÖLMEDİ!

“Haykır, aşkı arabeskleştiren tüm o aptal şarkılara“

– work in progress –

Don’t forget to check preview issues !!

Comment contrôler une population… par la PEUR, toujours
par la PEUR. La peur de l’augmentation des impôts, la
peur de l’inconnu, du différent, de l’extérieur, des autres
couleurs de peau, de la bizarrerie, de la provocation, de la
sainteté, de la nature. Il y a toujours une menace cachée
derrière la VIOLENCE, derrière l’intimidation pure. Tous les
gouvernements maintiennent le statu quo avec la menace de
la violence, de l’emprisonnement, du meurtre et de la torture.
[…] Nous devons à tout prix nous orienter vers la paix et
la sécurité : nous devons nous rappeler de notre amour et de
notre COMPASSION, avec passion¹.
Genesis Breyer P-Orridge

Évoluant en marge du monde de l’art contemporain des années 1970, une nouvelle génération d’artistes apparaît dès le milieu de cette même décennie pour établir les fondements d’un mouvement artistique expérimental, celui des musiques industrielles. C’est à partir de solutions multimédias (graphisme, film, performance, vidéo) que certaines formations européennes et nord-américaines génèrent une culture visuelle globale, plaçant le détournement des technologies au centre de leurs pratiques. L’élaboration de synthétiseurs et la manipulation de sons enregistrés issus de bandes audio, recyclées ou conçues par les groupes emblématiques de la première vague industrielle viennent enrichir un panel de productions visuelles puisant une partie de ses sources dans l’avant-garde artistique de la première partie du xx^e siècle². L’armature esthétique et théorique des musiques industrielles formulée par le collectif anglais Throbbing Gristle examine sous ce prisme les évolutions de la société postindustrielle, présentée à l’époque par Daniel Bell dans son ouvrage The Coming of the Post-Industrial Society³ comme une société de connaissance.

Ces artistes retiendront en particulier les incidences du contrôle de l’information des médias de masse sur la vie psychique et physique des individus. C’est pour marquer leur dissidence face à de telles évolutions que les membres de Throbbing Gristle invitent leur audience à prendre part au concept de control process, qui, comme a pu l’écrire Frédéric Claisse, entend « retourner sur elles-mêmes, en les exposant, les stratégies par lesquelles l’“industrie de la musique” [et autres médias de masse] fonctionnent comme instruments de contrôle⁴ », à savoir révéler et critiquer les « techniques ordinaires de contrôle subies au quotidien par les consommateurs de biens culturels⁵ ». La formation britannique met ainsi en évidence une nouvelle forme d’exercice du pouvoir développée dans les manipulations technologiques des images et du son, et où la déprogrammation psychique s’obtient par un effort individuel, une discipline intellectuelle qui engage l’évolution d’un processus biologique. L’intention des membres de Throbbing Gristle est de rendre l’auditeur sensible à son environnement par l’emploi d’un nouveau « langage subversif » et expérimental : pour Stephen Mallinder, l’un des membres de Cabaret Voltaire, « le bruit lançait un défi à l’ordre et au contrôle. C’était un tabou musical. Une belligérance sonique. Une force de déstabilisation⁶. » Ces attaques acoustiques s’accompagnent de visuels surprenants issus de protocoles scientifiques, médicaux et paramilitaires détournés.

Cet usage n’est cependant pas dépourvu de nombreux paradoxes puisque le désir d’enrayer toute forme de manipulation psychique par le détournement d’expériences cliniques réelles produit à terme une fascination pour la violence qui aura des incidences sur le public créé de toutes pièces par les figures tutélaires de la scène industrielle⁷. Fascination qui est loin d’être insignifiante lorsque certains groupes détournent l’iconographie nazie, présentant en retour l’inconvénient d’échapper au contrôle du mouvement lorsque des groupuscules d’extrême droite instrumentalisent ces repères visuels à leur profit⁸. Si les discours, graphismes et sons produits à partir du thème du conditionnement mental diffèrent de ce dernier point, l’attrait que portent ces artistes pour l’emprise comportementale interroge naturellement l’émergence d’un pouvoir coercitif en milieu alternatif qu’il s’agira d’analyser tout au long de ce chapitre.

Protocoles scientifiques expérimentaux et torture

Les nombreux articles publiés par les membres de Throbbing Gristle dans leur bulletin d’information Industrial News révèlent un intérêt pour l’actualité des recherches scientifiques militaires dans le contexte de la guerre froide. Les pages du bulletin présentent, sous la forme de collages, une dystopie apocalyptique où les individus sont devenus « la proie d’investigations médicales et policières visant à contrôler leur vie psychique, leurs émotions et leurs pensées⁹ ». Les thèmes de manipulation des foules, de lavage de cerveau et autres techniques de torture sont légion tout au long de ces publications¹⁰ destinées à interroger le rapport de domination exercé par les mass media et les gouvernements sur la population, rappelant, comme a pu le faire récemment Catherine Perret, combien « la torture enseigne au bourreau une technique à laquelle les politiques modernes continuent d’avoir recours, jusque dans leur passion douteuse pour l’altérité¹¹ ».

L’un des articles, intitulé « Neutron Monkeys¹² », traite d’expérimentations sur des singes contraints de courir sur des tapis de course avant et après avoir été exposés à des radiations mortelles. L’objectif de ces tests est de déterminer la façon dont les soldats peuvent réagir après avoir été irradiés par une bombe à neutrons. La description de ces opérations expérimentales à base de décharges électriques, illustrée de collages conçus notamment à partir d’une oeuvre d’Eduardo Luigi Paolozzi (Hollywood Wax Museum, 1970), renvoie à un autre article du bulletin¹³ consacré aux implants cérébraux élaborés par le scientifique José Delgado¹⁴, inventeur du Stimoceiver, un système radio commandé qui agit sur les points stratégiques du cerveau pouvant transmettre des impulsions électriques¹⁵. Le scientifique affirmait pouvoir stimuler, en activant un simple bouton, toute une gamme d’émotions telles que l’excitation sexuelle, l’anxiété et l’agressivité, et par là conditionner le sujet par l’action automatique d’un clavier de fréquences électromagnétiques sur lesquelles venait s’accorder l’activité du cerveau. Dans cette emprise technologique de la psyché, les sons peuvent être transmis très facilement par l’utilisation d’implants _{[FIG. 1]} – une technique, adoptée dans certains interrogatoires de la Central Intelligence Agency (CIA), qui sera dévoilée seulement à partir de 1997 avec la publication du manuel Kubark Counterintelligence Interrogation¹⁶, destiné au contre-espionnage pendant la guerre froide et qui avait été rédigé en 1963. Les expériences de la CIA portaient notamment sur des domaines tels que la stimulation électrique, l’hypnose, les micro-ondes, les ultrasons et la bio-électricité.

Dans la foulée du scandale lié à l’institut psychiatrique Allan Memorial de Montréal, où les témoignages de certains patients dévoilèrent au grand jour ces traitements de déprogrammation du cerveau développés par le projet MKULTRA – un programme gouvernemental secret, visant à étudier, à grande échelle, les techniques de conditionnement psychique –, les groupes Throbbing Gristle, Nocturnal Emissions et SPK¹⁷ détournent ces pratiques dans de multiples supports (clips vidéo, collages, films expérimentaux, photomontages). Sont visées en particulier les expériences de privation sensorielle commentées dans l’un des passages du manuel Kubark, cité par Michel Terestchenko dans son livre Du bon usage de la torture, ou comment les démocraties justifient l’injustifiable : « Plus l’endroit de détention éliminera les stimuli sensoriels, plus rapidement et plus profondément le détenu en sera affecté. Les résultats qui ne sont obtenus qu’après des semaines ou des mois d’emprisonnement dans une cellule ordinaire peuvent être décuplés en heures ou en jours seulement dans une cellule sans lumière, à l’abri de tout son, dans laquelle les odeurs sont éliminées¹⁸. » Ce conditionnement extrême, provenant d’expérimentations cognitives radicales menées par la CIA à partir des années 1950 – que l’on retrouve plus tardivement dans le domaine du cinéma mainstream¹⁹ –, caractérise le principe même de la torture selon Catherine Perret : « [Cette privation] ampute l’individu de ce qui lui permet de percevoir l’origine, interne ou externe, du danger, et de s’en défendre en se fiant à telle capacité physique ou psychique. La torture neutralise la capacité à inhiber la douleur qui est la condition pour résister à cette douleur²⁰. » Cette technique privative – qui pouvait être complétée par des séances de bombardement d’informations, pour mieux exercer un contrôle total sur l’individu par l’image et le son21 – vient enrichir l’imaginaire des artistes dans l’élaboration d’une esthétique qui se manifeste jusque dans le courtmétrage Black Box (1978) _{[FIG. 2 ci-contre et PL. 7, voir le cahier couleur en fin de volume].} Les cinéastes Beth B et Scott B proposent de mettre en scène Lydia Lunch qui maltraite un otage (Bob Mason), interrogé et enfermé dans une boîte de torture psychologique :

The Black Box (1978) exposait les tribulations d’un minet blond cueilli au saut
du lit de sa petite amie par un gang de terroristes d’obédience inconnue.
Après avoir été battu, insulté et pendu la tête en bas par la puissante et
glapissante Lydia Lunch, il est soumis à la torture de la « boîte noire »,
telle que la décrivent les dossiers d’Amnesty International : une cellule où
l’on expose la victime à des stimuli sensoriels (lumière, température, son)
violemment opposés. Par un jeu de caméra subjective, le public prenait la
place du blondin « dans la boîte » et subissait dans le noir un crescendo
exacerbé de rock électronique et de lumière violente²².

Les sévices mentaux (et corporels) occasionnés sont renforcés par l’iconographie du conditionnement affichée par deux oeuvres visibles dans le film et conçues par John Ahearn. L’une de ces toiles reproduit l’image d’un homme nu cagoulé, les mains attachées dans le dos. Cette représentation – qui rappelle la théorie de l’enfermement formulée par Michel Foucault dans Surveiller et punir²³ et qui est au centre de l’album Prehistoric Reject (1983) composé par le collectif français Déficit des années antérieures²⁴ – apparaît également dans les performances de John Duncan lorsque ce dernier traite de privation sensorielle. Accompagné de sept autres performeurs, l’artiste américain se laisse enfermer nu dans une pièce vide et plongée dans l’obscurité lors de son intervention intitulée Maze et réalisée à Amsterdam en 1995. Son installation Stress Chamber envisageait deux ans plus tôt ce type de contrainte physique, dans le cadre du festival d’art contemporain Absolute Threshold Machine : « Chaque volontaire devait pénétrer dans un container industriel modifié, seul et nu, trois moteurs fixés sur les parois du caisson métallique amenant ce dernier à sa fréquence de résonance, donnant l’illusion d’un objet massif se déplaçant le long des parois, autour ou à travers le corps de la personne enfermée à l’intérieur (le sol sur lequel était posé le container quant à lui vibrait sur un rayon de 50 mètres)²⁵. » Ce dispositif, qui exerce une contrainte physique sur les participants enfermés, détourne la façon dont de véritables séances de torture emploient le pouvoir oppressif du son pour confronter les victimes (réelles) de ces traitements à un environnement acoustique intolérable, ou à une répétition entêtante de messages suivant la technique du psychic driving.

Pilotée par le psychiatre Donald Ewen Cameron, et financée par le projet MKULTRA de la CIA, la procédure du psychic driving reprend en boucle des phrases suggestives afin d’étudier « les effets sur le comportement humain de la répétition de signaux verbaux²⁶ ». Il s’agit ici de torture blanche, la « no-touch » torture, qui vise une « régression » de la personnalité afin de dissoudre toutes formes de résistance sans laisser de traces physiques. Tout comme le rappelle Suzanne Cusick, cet usage acoustique exerce un pouvoir totalisant, installant une « dystopie postfoucaldienne, où l’on est incapable de donner un nom, et encore moins de résister, au Pouvoir diffus et englobant qui est à l’extérieur de soi, mais également à l’intérieur de soi, et qui force la personne à obéir contre son gré, contre son intérêt, parce qu’il n’y a aucun moyen – pas même le retrait dans l’intériorité – d’échapper à la douleur²⁷ ». Cet « instrument d’une domination totale du corps et de l’esprit²⁸ » devient la cible privilégiée de performeurs industriels, soucieux de lutter contre les mécanismes de conditionnement contemporains qui s’appliquent jusque dans leur quotidien, quitte à exercer à leur tour une emprise physique sur leur propre corps et sur celui de leur audience.

« War of Nerves²⁹ ».

Guerre acoustique et contrôle des foules

La réactivation des recherches scientifiques développées par la CIA via le prisme de la culture industrielle atteste aussi d’un phénomène d’infiltration du monde militaire au sein même des sociétés de consommation. L’« invasion » paramilitaire se manifeste notamment par le son, dans les armes employées par les forces policières jusque dans les foyers des individus. Le bulletin Industrial News offre un exemple de ce phénomène avec l’article « Sound-Lights Rays To Control Mobs³⁰ », qui traite d’armes soniques convoquées dans une étude scientifique de l’époque. Les quelques lignes de l’article décrivent une arme utilisée par les forces de police pour disperser les groupes de manifestants. La Squawk Box (littéralement la « boîte à cris ») appartient à ce type d’armes : utilisée dès 1973 par l’armée britannique en Irlande du Nord, elle agit directement sur les masses en dispersant les foules³¹. Cet outil de contrôle est combiné au Photic Driver (« pilote photique »), décrit par Juliette Volcler comme « un stroboscope visant à produire des crises d’épilepsie, des nausées, des difficultés d’élocution ou des évanouissements au moyen de flashs lumineux intermittents³² ». L’auteur montre que ces armes se veulent « totalisantes », dans le sens où l’écoute est collective et vise à briser le groupe en renvoyant chacun à ses propres perceptions : l’individu est obligé de fuir. En considérant le son de la même manière que ces armes terrifiantes, sans pour autant chercher un traumatisme irréversible, l’équipe de Throbbing Gristle s’emploie à livrer une forme de guerre contre le contrôle des médias, comme si elle opérait sur un champ de bataille.

L’emploi de cet arsenal dans le monde civil trouve ses origines dans les expériences que les forces militaires avaient menées autour du son, profitant des avancées technologiques pour transformer les propriétés sonores en arme. L’armée allemande durant la Seconde Guerre mondiale, puis les forces américaines tout au long de la guerre du Vietnam ont investi le domaine de la recherche scientifique afin de créer des armes soniques létales, fonctionnant comme de puissants agents de contrôle³³. C’est la raison pour laquelle de nombreux artistes industriels s’intéressent au conflit vietnamien et à la façon dont les troupes américaines conçoivent une guerre psychique par l’emploi de nouvelles armes soniques de contrôle. Les opérations psychologiques de l’armée américaine, ou PsyOps, mettent au point des « techniques de démoralisation et de harcèlement par le son³⁴ » en équipant certains hélicoptères de haut parleurs qui diffusent de nuit des cassettes mélangeant des phrases en vietnamien à des effets visant à terrifier le peuple et les soldats ennemis. « The Wandering Soul » (« l’âme errante »), appelée aussi « Ghost Tape Number 10 », témoigne de cette méthode de persécution sonore : il s’agit d’une cassette audio sur laquelle un soldat mort revient hanter le pays en suppliant les Vietnamiens de rendre les armes, au risque de mourir loin de leur famille – la croyance populaire vietnamienne voulant qu’un corps doit être enterré sur sa terre natale et honoré par les siens pour que son âme puisse reposer en paix. Les PsyOps expérimentent également le People Repeller (« Le répulsif ») qui envoie un « sifflement extrêmement aigu à une très forte intensité³⁵ ». Ces attaques sonores ne visent plus à tuer mais à neutraliser toute forme de dissidence par une mutation de la guerre qui investit le monde civil, notamment la sphère du divertissement.

Dans son ouvrage Grammophon, Film, Typewriter, le théoricien des médias Friedrich Kittler souligne que les recherches militaires affectent la culture populaire par contagion technologique, quand « l’industrie du divertissement abuse, dans tous les sens du terme, de matériel militaire³⁶ ». De nombreux objets de consommation courante (cassettes audio, enceintes de salon, magnétophones portatifs) doivent leurs origines à l’armée et à la façon dont la sphère militaire a d’abord envisagé la musique pour son caractère coercitif. L’auteur James Kennaway rappelle ainsi combien « Kittler a fait valoir que toute technologie est essentiellement militaire, notant par exemple que la radio ne constituait qu’une extension des systèmes de communication militaires de la Première Guerre mondiale sans possibilité de prendre la parole³⁷ ». L’archéologie des médias de l’auteur allemand met au jour un processus d’infiltration militaire qui a des incidences dans le monde civil. Tout comme « la musique rend la torture socialement plus acceptable³⁸ », les armes soniques véhiculent une bonne image dans les médias, selon Juliette Volcler, et participent à aplanir le débat public concernant la maltraitance et le recours aux armes. L’emprise du son sur le corps est pourtant bien effective et largement étudiée à cette époque, comme a pu le montrer l’historien de l’art Branden W. Joseph dans son article consacré à la « Biomusic »³⁹.

Les incidences du son sur « la surface du corps, les pores, les cellules et les vaisseaux sanguins⁴⁰ » ouvrent la voie à des expériences sonores intenses conduites par les groupes de musique industrielle à partir d’un fantasme de déprogrammation ultime et dans le prolongement des problématiques soulevées par William Burroughs lorsqu’il évoque en 1975 une possible exploitation des basses fréquences par l’industrie culturelle⁴¹. L’auteur de la trilogie Nova⁴² représente en effet une influence majeure dans les modes opératoires adoptés par les artistes industriels, notamment lorsque ces derniers adaptent la technique du cut-up dans le champ du graphisme, de la musique expérimentale et de la performance en matérialisant les théories fictives de Burroughs dans leur propre réalité⁴³. La Révolution électronique⁴⁴ de l’écrivain incarne dès lors une solution alternative pour ces artistes qui engagent les limites biopolitiques du corps et du genre à travers des oeuvres jouant sur les seuils psychologiques et physiologiques du sujet, tout en étant tributaires des prescriptions radicales de Burroughs formulées initialement dans le domaine de la littérature expérimentale⁴⁵.

« Neurological Engineering⁴⁶ ».

Lavage de cerveau industriel

Les différents stades de conditionnement sonique déployés dans le domaine paramilitaire et le monde civil orientent les membres de Throbbing Gristle à mener de front une guerre totale sur l’ensemble des perceptions contemporaines de leurs auditeurs. Le titre « Nothing Short of a Total War⁴⁷ » résume ce projet contestataire, prenant forme à partir de recherches scientifiques et d’expériences acoustiques militaires détournées. L’attrait pour les expérimentations gouvernementales atteste également d’une forme de paranoïa agissant au sein même du mouvement, notamment à travers la thématique du lavage de cerveau. Le brainwashing par bombardement d’informations mobilise ces artistes, et ce à partir d’une iconographie issue de la culture populaire : l’appareil à permanente présenté sur la pochette de l’album Permafrost (1988) de Brume renvoie ainsi de manière explicite à l’intérêt que ces groupes portent au conditionnement mental, de même que la pochette de Final Program (1991) éditée par Clock DVA [FIG. 3 ET 4].

Si les motifs populaires de l’époque avaient déjà été instrumentalisés par Richard Hamilton, Eduardo Luigi Paolozzi et Andy Warhol dès les années 1950 et 1960, les groupes de musique industrielle recyclent quant à eux des sources similaires dans leurs collages pour mieux aborder le thème du lavage de cerveau. Cette méthode apparaît jusque dans un genre cinématographique expérimental, lorsque Jean-Pierre Jeunet et Marc Caro consacrent Le bunker de la dernière rafale (1981) au thème de la paranoïa militaire. Dans ce court-métrage figure une séance de torture à partir d’implants cérébraux, parmi d’autres scènes avec Hervé Di Rosa, Bruno Richard et Zorïn [FIG. 5]. Le cinéma contemporain s’était déjà emparé de ces problématiques, avec l’adaptation du roman d’Anthony Burgess A Clockwork Orange (1962) par Stanley Kubrick en 1971, qui offre d’autres pistes visuelles au mouvement jusque dans l’inspiration du nom de la formation Clock DVA. Cette oeuvre fictionnelle met en scène un groupe ultraviolent dirigé par un individu qui sera la cible d’un lavage de cerveau radical sous couvert d’un traitement médical visant à tempérer ses excès de violence. Le cinéaste américain aborde l’emploi du bruit sonore et visuel dans des séances prolongées de contrainte psychologique, que l’on retrouve dans l’ensemble de l’histoire de la torture selon Darius Rejali : « Les hommes ont toujours eu recours au son pour se torturer. Les bourreaux utilisaient le son pour intimider et surprendre les prisonniers, pour compléter la privation de sommeil, pour étouffer les hurlements, et pour faire mal sans laisser de traces⁴⁸. »

La grande différence serait ici l’emploi de compositions musicales et d’images pour transformer de manière intégrale les pensées du supplicié, une approche globalisante qui apparaît aussi dans une grande partie des collages conçus par Adi Newton, jusque dans l’un des premiers morceaux de son groupe Clock DVA, « Le Viol » (1978), lequel faisait l’objet d’un assemblage modifiant le portrait de Marilyn Monroe : « La première mouture de DVA était tellement dingue – came, violence et magnétos. Sexe et magie dans un cadre industriel… cette indécence était brillante⁴⁹. » Dans Kinetic Engineering, composé de vidéos réalisées entre 1988 et 1993, Clock DVA reconduit la « guerre de l’information » des musiques industrielles, en particulier avec « The Hacker » (1989), dédié au hacker allemand Karl Koch. Les portraits des membres du groupe sont confrontés aux termes « brain », « c.i.a. », « control », « data », « terrorists », « erase » et « mathematic », dont l’apparition brutale et subliminale agit comme un bombardement d’informations propre aux techniques de brainwashing déjà évoquées [FIG. 6]. Adi Newton revient ici sur la façon dont l’individu n’a plus d’autre choix que d’assimiler l’information des mass media, le consommateur d’images ayant rejoint la « Troisième Vague » annoncée par les spéculations du futurologue Alvin Toffler dans son ouvrage éponyme : « Les gens de la Troisième Vague sont plus à l’aise sous un bombardement de spots – flash d’information de quatre-vingt dix secondes entrelardé de trente secondes de pub, extrait de chanson et de paroles, un générique, un dessin animé, un collage, un titre de journal, une sortie d’imprimante. Lecteurs insatiables de journaux jetables et de magazines spécialisés, ils ingurgitent un maximum d’informations en un minimum de temps⁵⁰. »

Si cette lecture du conditionnement peut faire sens au regard de certaines méthodes militaires, la façon dont les artistes industriels considèrent le sujet en fonction de leur propre réalité n’est pas épargnée du fantasme de conditionnement psychique. La comparaison entre l’expérience scientifique et les stratégies de consommation de masse ou de contrôle des foules paraît dès lors exagérée (mythe des infra et ultrasons) et relève bien souvent de la fiction, comparable au cinéma contemporain des années 1960-1980. La thématique du contrôle mental puise ainsi dans les imaginaires de certains films cultes de la guerre froide comme The Manchurian Candidate (1962) réalisé par John Frankenheimer à partir du roman de Richard Condon, ou The Terminal Man (1974) de Mike Hodges, qui adapte l’ouvrage de Michael Crichton, mais aussi Scanners (David Cronenberg, 1981) ou Brainstorm (Douglas Trumbull, 1983). Le long-métrage I… comme Icare (1979) du cinéaste français Henri Verneuil appartient à ce même corpus en mettant en scène des tests issus du champ de la psychologie expérimentale du début des années 1960, en l’occurrence l’expérience de Stanley Milgram, consistant à évaluer le degré d’obéissance d’un individu confronté à une autorité qu’il juge légitime. Ces recherches examinent le processus de soumission du patient à l’autorité et trouvent un écho dans l’intérêt que portent les musiciens industriels pour des effets de persuasion bien réels qu’ils testent en permanence par des solutions multimédias⁵¹.

« Persuasion⁵² ».

Limites d’un processus d’influence en marge

La propriété cathartique du choc en image, révélateur d’un art curatif, est ici convoquée par des artistes fascinés par le détournement de protocoles issus de la psychologie expérimentale et par le recyclage de documents cliniques⁵³. La dissidence de ces groupes n’échappe cependant pas à une certaine binarité du propos, puisque l’effet de banalisation de la violence visuelle et sonore génère à terme de nouvelles normes propres à une communauté, certes en marge, mais fonctionnant selon des codes spécifiques. Les mécanismes du psychic driving semblent dès lors être au centre de la façon dont le genre industriel rassemble un public autour de la répétition de canons contre-culturels, et ce notamment par les uniformes et symboles utilisés par Throbbing Gristle à l’initiative de Genesis Breyer P-Orridge et de Laurence Dupré : « TG commençait à rassembler un certain nombre de fans, aussi intéressés par les idées que nous promulguions dans nos Nouvelles que par notre style “industriel” de musique. En tant que leader du groupe, mon style a rapidement pris de l’importance, nos fans ont commencé à porter des habits de surplus militaire, en les accessoirisant avec des insignes TG, des patches, des badges et autres variations qui rendaient l’uniformité non uniforme⁵⁴. » Ces signes évidents d’affiliation révèlent l’une des limites du mouvement lorsque les groupes construisent des codes de reconnaissance pour lutter, de manière paradoxale, contre les standards de la culture mainstream.

Cet aspect interroge aussi la notion même d’autorité, réadaptée par des plasticiens qui perdent parfois le contrôle des images qu’ils diffusent auprès de leur public. La critique du conditionnement opéré par le système normatif des gouvernements est ici renversée par une nouvelle forme d’emprise générée cette fois-ci par les artistes : le détournement de recherches scientifiques dans le champ de l’art produit une esthétique reconnue et recherchée par les amateurs du genre industriel, qui accordent une autorité aux principaux acteurs du mouvement. En témoigne la façon dont Genesis Breyer P-Orridge se transforme de manière ironique en gourou électronique dès 1981 avec son second projet Psychic TV, accompagné de son versant ésotérique Thee Temple ov Psychick Youth (TOPY), à travers lequel il se transforme en véritable agent de contrôle. En s’appropriant les codes d’organisations sectaires sous la forme d’un groupe expérimental, Genesis Breyer P-Orridge déclenche, dans l’esprit de certains membres du TOPY, un désir de soumission à l’autorité. L’artiste Simon Norris rappelle en effet que « Genesis s’était mis lui-même en position de leader, mais tout autant que d’autres personnes l’avaient placé dans cette position. Ils souhaitaient et espéraient qu’il en soit ainsi et qu’il joue ce rôle, consciemment ou pas⁵⁵ ». Les limites de l’expérience du Temple se manifestent par cette demande croissante d’autorité, identifiée par Joel Kramer et Diana Alstad dans leur ouvrage The Guru Papers : « Les exigences autoritaires du cadre classique de l’interaction entre gourou et disciple (soumission et obéissance totales) sont aussi absolues que toutes les autres contraintes autoritaires de la planète. Exhiber les mécanismes de contrôle et de la soumission sans la moindre ambiguïté permet de donner un exemple quintessentiel de l’autoritarisme mental dont le pouvoir consiste davantage à contrôler les esprits qu’à conduire à la coercition physique⁵⁶. » La recherche d’un rapport de domination entre les membres du collectif et son leader obligera Genesis Breyer P-Orridge à prendre ses distances avec sa propre organisation dès 1991⁵⁷, en raison du modèle pyramidal qu’il avait luimême mis en place.

Certains artistes détiendraient ainsi un nouveau type de pouvoir dont la force provient de la réception même du public, témoin d’expériences comportementales et d’une surenchère de la transgression. L’affilié du genre industriel est dès lors pris dans un phénomène d’assujettissement, défini par Judith Butler dans son ouvrage La vie psychique du pouvoir à la fois comme « le processus par lequel on devient subordonné à un pouvoir et le processus par lequel on devient un sujet⁵⁸ ». Cependant, si le pouvoir exercé par certains groupes sur leur audience participe à l’émergence de nouveaux « sujets », selon le terme employé par Judith Butler, l’intention première des artistes industriels vise avant tout à stimuler l’esprit de leurs auditeurs par des stratégies d’électrochoc, afin de lutter contre le pouvoir lobotomisant des technologies. Aspect qui anticipe très tôt les problématiques actuelles autour de l’emprise des nouveaux médias, tout en ayant des retombées directes sur l’innovation formelle et conceptuelle de récentes pratiques intermédiales⁵⁹.

Nicolas Ballet

Art Historian, PhD
Thesis on industrial music
Associate Curator at the Centre Pompidou New Media Dpt.

Cet article est extrait de Histo.Art #11 MindControl

Download: HA11-08-Ballet.pdf

1. « How do you control a population, by FEAR, always by FEAR. Fear of higher taxes, fear of the unknown, thee different, thee outside, thee other race, thee weird, thee challenging, thee holy, thee natural. And by VIOLENCE, by sheer bullying always a veiled threat behing it all. No governmeant on this planet maintains its status quo without thee threat of violence, imprisonment, murder and torture. […] At all cost we must embrace and hold each other, guide ourselves to peace and safety, we must remember and love our COUMPASSION, with passion. » (Lettre de Genesis Breyer P-Orridge à Andrew Weatherall, 20 mai 1992, fonds d’archives Genesis Breyer P-Orridge, TGA 200825, Tate Britain, Londres) Sauf mention contraire, toutes les traductions sont de l’auteur.
2. Les noms de certaines formations renvoient de manière explicite à certains courants d’avant-garde et offrent en ce sens un véritable trésor de signifiants : Cabaret Voltaire en hommage au repaire dadaïste de Zurich, Die Form pour la revue éponyme du Bauhaus, Esplendor Geométrico en référence au texte « Lo splendore geometrico e meccanico e la sensibilità numerica » de Filippo Tommaso Marinetti, Étant Donnés pour l’installation de Marcel Duchamp, Merzbow qui réadapte le Merzbau de Kurt Schwitters et Prima Linea pour la notion même d’« avant-garde ».
3. Voir Daniel Bell, Vers la société post-industrielle, Paris, Robert Laffont, 1976 [1973].
4. Frédéric Claisse, « Contr(ôl)efiction : de l’Empire à l’Interzone », Multitudes, 48,
   printemps 2012, Contre-fictions, p. 106-117, ici p. 115.
5. Ibid.
6. « […] although most at the time were unaware of many of the readings into the inherent political and social power of noise, it was clearly a language of subversion. Noise defied order and control. It was a musical taboo. Sonic belligerence. It could destabilize. » (Stephen Mallinder, « Foreword » [2012], dans S. Alexander Reed [dir.], Assimilate: A Critical History of Industrial Music, New York, Oxford University Press, 2013, p. 11).
7. « C’est le fait d’avoir des intentions très claires qui nous a donné de la force. […] Nous savions avec certitude quelle était la fonction d’un groupe symbolique et ce que cette fonction avait de fédérateur vis-à-vis des gens. » (Genesis Breyer P-Orridge dans David Keenan, England’s Hidden Reverse. Coil, Current 93, Nurse With Wound, Rosières-en-Haye, Camion Blanc, 2016 [2003], p. 46).
8. L’extrême droite s’approprie dès la fin des années 1980 les provocations de certains artistes issus des musiques industrielles, dont les intentions initiales diffèrent de celles affichées par des projets identitaires constitués de véritables programmes politiques, à l’inverse du mouvement artistique abordé. Sur l’instrumentalisation politique de la scène industrielle, voir Nicolas Ballet, « Symphony for a Genocide. Musiques industrielles et totalitarisme », Marges, 26, 2018, p. 44-59
9. Éric Duboys, Industrial Music for Industrial People, Rosières-en-Haye, Camion Blanc, 2007, p. 87-88.
10. Ces thématiques se retrouvent autant dans les collages d’Industrial News, constitués d’images de soldats, de torture animale, d’actes de lobotomie et autres opérations chirurgicales portant les mentions « Control Agents Only » et « Terroristes Genetiques », que dans le contenu des articles publiés, aux titres évocateurs : « Riot Control: Materiel and Techniques », « A Chromosome Test for Speck – Results Secret », « Tailor-made to Survive a War », ou encore « Tales of Terror and Grisly Atrocities ».
11. Catherine Perret, L’enseignement de la torture. Réflexions sur Jean Améry, Paris, Seuil, 2013, p. 127.
12. Throbbing Gristle, « Neutron Monkeys », Industrial News, 2, juin 1979, p. 6-7.
13. Throbbing Gristle, Industrial News, 2, juin 1979, p. 13-14.
14. José Delgado est à l’époque impliqué dans le projet « Pandora », un programme développé à l’institut de recherche de l’armée américaine Walter-Reed à partir de 1973, visant à étudier les effets des ondes sur le corps.
15. Voir José M. R. Delgado, Le conditionnement du cerveau et la liberté de l’esprit, Bruxelles, Charles Dessart, 1972 [1969].
16. Voir Grégoire Chamayou (dir.), Kubark. Le manuel secret de manipulation mentale et de torture psychologique de la CIA, Paris, Zones, 2012.
17. La formation australienne SPK condamne, sans équivoque, les formes répressives des conditions de vie des patients en milieu psychiatrique par l’emploi du choc en image. Le sentiment de répulsion visuelle agit dès lors sur le mode d’un memento mori destiné à parer la façon dont les médias occultent toutes représentations mortuaires, pour ne privilégier que la promotion du corps en bonne santé. Voir Nicolas Ballet, « Musique industrielle et esthétisation de l’horreur. Les tactiques de choc du groupe SPK », L’Autre musique, 4, 2016, en ligne.
18. Michel Terestchenko, Du bon usage de la torture, ou comment les démocraties justifient l’injustifiable, Paris, La Découverte, 2008, p. 20.
19. Le film Altered States (1980) de Ken Russell met en scène des caissons d’isolation sensorielle, dans un contexte opposé à celui des interrogatoires évoqués, puisque le personnage principal, Edward Jessup (interprété par William Hurt), chercheur en anthropologie à l’université de Cornell, tente d’atteindre des niveaux de conscience supérieurs par privation sensorielle, sous l’influence d’hallucinogènes. Le cinéaste français François-Jacques Ossang aborde dans son film L’affaire des divisions Morituri (1984) la question de la privation sensorielle qu’il confronte aux termes d’« isolement social » et de « psychologie légale ».
20. Perret, L’enseignement de la torture, op. cit., p. 178.
21. James Kennaway précise que « music has been systematically used in order to “break” detainees psychologically and control their behaviour and ensure cooperation, particularly in the “enhanced interrogation” techniques in the course of the so-called War on Terror » (James Kennaway, Bad Vibrations: The History of the Idea of Music as a Cause of Disease, Farnham, Ashgate, 2012, p. 132).
22. Bérénice Reynaud, « Petit dictionnaire du cinéma indépendant new-yorkais », Les Cahiers du cinéma, 340, octobre 1982, p. 35-47.
23. Voir Michel Foucault, Surveiller et punir. Naissance de la prison, Paris, Gallimard, 1975. Selon Jean-François Revel, « Foucault y décrit les sociétés libérales comme fondées sur le principe d’un enfermement généralisé : enfermement de l’enfant à l’école, du soldat dans la caserne, du délinquant, ou prétendu tel, dans les prisons ; du fou ou du pseudo-fou à l’hôpital psychiatrique » (Jean-François Revel, La connaissance inutile, Paris, Grasset, 1988, p. 385).
24. La théorie de Foucault apparaît dans le travail de la formation qui entend « définir l’acte de plonger dans un trou pour chercher des strates : l’idée de s’enfermer dans des caves, dans un “souterrain scientifique” [nom du studio d’enregistrement du groupe] » (Jean-Luc André, entretien de l’auteur avec l’artiste, 3 août 2015, Paris).
25. Éric Duboys, Industrial Musics. Volume 2, Rosières-en-Haye, Camion Blanc, 2012, p. 805.
26. « The intensive repetition (16 hours a day for 6-7 days) of the prearranged verbal signal. » (Alfred W. McCoy, A Question of Torture: CIA Interrogation, from the Cold War to the War on Terror, New York, Henry Holt, 2006, p. 43).
27. « Post-Foucauldian dystopia where one is unable quite to name, much less resist, the overwhelmingly diffuse Power that is outside one, but also is inside, and that operates by forcing one to comply against one’s will, against one’s interests, because there is no way – not even a retreat to interiority – to escape the pain. » (Suzanne G. Cusick, « Music As Torture / Music As Weapon », Trans. Revista Transcultural de Música, 10, décembre 2006, en ligne : http://www.sibetrans.com/trans/articulo/152/music-as-torturemusic-as-weapon (consulté le 16 juillet 2016).
28. Juliette Volcler, Le son comme arme. Les usages policiers et militaires du son, Paris, La Découverte, 2011, p. 142.
29. D’après le titre du morceau composé par Cabaret Voltaire en 1982 pour l’album 2×45. Le morceau « War of Nerves » documente l’histoire de Frank Terpil, un agent tortionnaire de la CIA, qui a révélé publiquement ses fonctions au sein de l’agence américaine – la voix de Turpel étant extraite d’un documentaire sur son parcours. Le recyclage du document d’archive sert à nouveau le propos engagé de la scène industrielle, constituant son propre mythe à travers celui d’un fait médiatisé, véhiculant des angoisses contemporainesautour de la torture et du contrôle.
30. Throbbing Gristle, « Sound-Lights Rays To Control Mobs », Industrial News, 2, juin 1979, p. 15.
31. Voir Robert Rodwell, « How Dangerous is the Army’s Squawk Box? », New Scientist, 59/865, 27 septembre 1973, p. 730.
32. Volcler, Le son comme arme, op. cit., p. 35.
33. Ce sujet est au centre du récent ouvrage de Juliette Volcler, Contrôle. Comment s’inventa l’art de la manipulation sonore, Paris, La Découverte, 2017.
34. Juliette Volcler, « Le son comme arme : les fréquences moyennes et la musique », Article 11, 3 février 2010, en ligne : http://www.article11.info/?Le-son-comme-arme-2-4- les (consulté le 11 février 2017).
35. Ibid.
36. « The entertainment industry is, in any conceivable sense of the word, an abuse of army equipment. » (Friedrich Kittler, Grammophon, Film, Typewriter, Berlin/Palo Alto, Brinkman & Bose/Stanford University Press, 1999 [1986], p. 96-97).
37. « Kittler argued that all technology is essentially military, noting for example that radio broadcasting was merely an extension of the military communication systems of the First World War without the ability to speak back. » (Kennaway, Bad Vibrations, op. cit., p. 144).
38. Volcler, « Le son comme arme », art. cité.
39. Voir Branden W. Joseph, « Biomusic », Grey Room, 45, 2011, On Brainwashing: Mind Control, Media, and Warfare, p. 128-150. Sur les réponses neurologiques du son et ses effets dans le champ de la culture populaire, voir Joost Meerloo, Mental Seduction and Menticide: The Psychology of Thought Control and Brainwashing, Londres, Jonathan Cape, 1957 ; id., Dance Craze and Sacred Dance, Londres, Peter Owen, 1961 ; William Sargant, The Battle of the Mind: A Physiology of Conversion and Brainwashing, Garden City, Doubleday, 1957 ; John Diamond, Your Body Doesn’t Lie, Sydney, Harper & Row, 1979 ; Linda Martin, Kerry Seagrave, Anti-Rock: The Opposition to Rock ‘n’ Roll, Hamden, Archon Books, 1988.
40. Genesis Breyer P-Orridge cité par Simon Reynolds, Rip It Up and Start Again. Post-punk 1978-1984, trad. de l’anglais par Aude De Hesdin et Étienne Menu, Paris, Éditions Allia, 2007 [2005], p. 294.
41. C’est à l’occasion d’un entretien mené par le guitariste Jimmy Page et publié dans le magazine musical Crawdaddy en 1975, que Burroughs évoque le « canon infrasonique » du scientifique français Vladimir Gavreau pour se demander « si une musique rythmée, poussée à la limite de l’infrason, pouvait être utilisée pour produire des rythmes dans le public – car, bien sûr, toute musique amplifiée provoquera ces vibrations » (« Well, what I was wondering was, whether rhythmical music at sort of the borderline of infrasound could be used to produce rhythms in the audience-because, of course, any music with volume will set up these vibrations. »), William S. Burroughs, « The Jimmy and Bill Show », Crawdaddy Magazine, juin 1975, cité dans Stuart Swezey (dir.), Amok Journal, Sensurround Edition. A Compendium of Psycho-Physiological Investigations, Los Angeles, Amok Books, 1995, p. 376.
42. The Soft Machine (1961), The Ticket That Exploded (1962) et Nova Express (1964) composent cette trilogie pensée par Burroughs, adoptant ici la méthode du cut-up.
43. Les groupes Throbbing Gristle, Coil, SPK ou encore Cabaret Voltaire croisent régulièrement le parcours de Burroughs dans les années 1970 et 1980. Les membres de Cabaret Voltaire jouent par exemple en première partie de la lecture que Burroughs donne avec Brion Gysin, le 16 octobre 1979, à partir de leur ouvrage The Third Mind. Cet événement multimédia – accompagné d’un concert de Joy Division – est organisé par la troupe de théâtre Plan K dans une ancienne raffinerie de sucre à Bruxelles. Genesis P-Orridge prolonge ce type d’initiative lorsqu’il convie Burroughs et Gysin à participer à l’événement « The Final Academy » en 1982 au Ritzy Cinema de Londres, dans le cadre d’une série de lectures et de concerts industriels.
44. William Burroughs, Révolution électronique, trad. par Jean Chopin, Paris, Éditions Allia, 2017 [1974].
45. Voir Nicolas Ballet, « Révolution bioélectronique. Les musiques industrielles sous influence burroughsienne », Les Cahiers du musée national d’art moderne, 140, été 2017, p. 74-95.
46. D’après le titre du morceau composé par T.A.G.C. pour l’album Iso-Erotic Calibrations (1994).
47. Le slogan prend une autre tournure avec la formation Psychic TV dès la fin des années 1980. Le groupe ajoute au terme « War », les notions de « Love » et « Riot », témoignant d’un désir de réenchantement du réel dans une tradition psychédélique héritée des contre-cultures des années 1960.
48. « As long as human beings have tortured each other, they have used noise. Torturers have used noise to intimidate and surprise prisoners, to supplement sleep deprivation, to mask screams, and to cause pain without leaving traces. » (Darius Rejali, Torture and Democracy, Princeton, Princeton University Press, 2007, p. 360) L’auteur aborde de nombreuses formes de torture par le bruit, et donne une description détaillée de chaque situation : « Intimidating noise », « surprising noise », « masking sound », « irritating noise », « emotive noise », « vibrating noise » et « loud noise ».
49. « The very first DVA was just so screwed up – junk and violence and tape recorders, big kicks. Sex and magic in an industrial setting, the whole incongruity was brillant. » (Adi Newton cité par Martin Lilleker, Beats Working for a Living: Sheffield Popular Music, 1973-1984, Sheffield, Juma, 2005, p. 125)
50. « Third Wave people, by contrast, are more at ease in the midst of this bombardment of blips – the ninety-second news-clip intercut with a thirty-second commercial, a fragment of song and lyric, a headline, a cartoon, a collage, a newsletter item, a computer printout. Insatiable readers of disposable paperbacks and special-interest magazines, they gulp huge amounts of information in short takes. » (Alvin Toffler, The Third Wave, New York, Bantam Books, 1980, p. 182)
51. Sur le contrôle mental, voir Stanley Milgram, Soumission à l’autorité. Un point de vue experimental, Paris, Calmann-Lévy, 1974, ainsi que les articles du numéro spécial de Grey Room, 45, 2011, On Brainwashing: Mind Control, Media, and Warfare : Timothy Melley, « Brain Warfare: The Covert Sphere, Terrorism, and the Legacy of the Cold War » (p. 19-41) ; Stefan Andriopoulos, « The Sleeper Effect: Hypnotism, Mind Control, Terrorism » (p. 88-105) ; Andreas Killen, « Homo pavlovius: Cinema, Conditioning, and the Cold War Subject » (p. 42-59) ; Alison Winter, « Manchurian Candidates: Forensic Hypnosis in the Cold War » (p. 106-127).
52. D’après le titre du morceau composé par Throbbing Gristle pour l’album 20 Jazz Funk Greats (1979).
53. Les membres de SPK, qui ne sont pas épargnés d’une certaine complaisance pour le morbide dans cet intérêt pour les sources cliniques, iront jusqu’à entrer par effraction dans une école de médecine pour mettre en scène des cadavres dans des situations inquiétantes.
54. Genesis Breyer P-Orridge, « Camouflage et espionnage », dans Laurence Dupré, Camouflage, Cugnaux, Timeless Éditions, 2018, p. 78-80, ici p. 79.
55. Simon Norris cité par David Keenan, England’s Hidden Reverse. Coil, Current 93, Nurse With Wound, trad. de l’anglais par Nathalie Vogl, Rosières-en-Haye, Camion Blanc, 2016 [2003], p. 401.
56. « The traditional framework between guru and disciple is as absolute in authoritarian demands (total surrender and obedience) as any on the planet. By unambiguously exhibiting the mechanisms of control and surrender, it offers a quintessential example of mental authorianism, whose power lies in controlling minds rather than in overt physical coercion. » (Diana Alstad, Joel Kramer, The Guru Papers: Masks of Authoritarian Power, Berkeley, Frog Books, 1993, p. xiii)
57. « While TOPY was founded at the same time as Psychic TV, as a parallel occult think-tank, it became both a fan community and an occult organization in its own right that has continued beyond P-Orridge’s departure in 1991. » (Christopher Partridge, « Esoterrorism and the Wrecking of Civilization: Genesis P-Orridge and the Rise of Industrial Paganism », dans Andy Bennett, Donna Weston [dir.], Pop Pagans: Paganism and Popular Music, New York, Routledge, 2014 [2013], p. 189-212, ici p. 202) Voir aussi Nicolas Ballet (dir.), Genesis Breyer P-Orridge: Nekrophile, vol. 1 : Archives and Documents, vol. 2 : Messages and Prophecies, Cugnaux, Timeless Éditions, 2018.
58. Judith Butler, La vie psychique du pouvoir. L’assujettissement en théories, Paris, Éditions Léo Scheer, 2002, p. 23.
59. C’est le cas de nombreuses formations bruitistes dont les oeuvres amplifient l’effet de fascination/répulsion pour la violence radicale : les projets Pharmakon (Margaret Chardiet), Puce Mary (Frederikke Hoffmeier), Prurient (Dominick Fernow) et Damien Dubrovnik (Christian Stadsgaard et Loke Rahbek) sont emblématiques de cette tendance.

Hınç Poetiğini Üretebilmek

Gökhan Gençay ile Söyleşi

24 Ocak 2014, İstanbul

Öncelikle Uyumsuzlar Fraksiyonu’nun formel bir örgütlenme olmadığının altını çizmek gerekiyor. Fraksiyon, farklı siyasal geleneklere mensup, hayatın içinde farklı pozisyonlarda yer tutmuş öznelerin pratik/ düşünsel evriminde bir basamağı simgeliyor. 2000’lerde biraraya gelen, sosyo-kültürel eğilimleri birbirine yakın, teoriye, eyleme, bir bütün olarak hayata benzer perspektiften bakan insanların kendilerine verdiği isim Uyumsuzlar Fraksiyonu. Sivil toplumculuk, neo-hippilik, pasifizm üzerinden kendini var eden anaakım anarşizmin her türlüsüyle arasına mesafe koyan, düşünce ve eylemde farkını açık seçik ilan eden isyankâr anarşistlerin acıyı ve bıkkınlığı dayatan, tinselliği paramparça eden sisteme karşı duyduğu öfkenin somut bir ürünü. Tekno-endüstriyel sistemin bireyi mengene misali sıkan ağsal iktidarına karşı, özgürlüğün ikameciliğe dayanan ortodoks ideolojilerin boyunduruğu altına girmeden kazanılacağını savunanların ittifakı. Uyumsuzlar Fraksiyonu; enformel, birey temelli yakınlıkları önemseyen, total yıkım taraftarı bir grup.

Nicel manada büyümeye, dergi, dernek vb. sosyal merkezler kurarak kurumsallaşmaya en baştan beri ilkesel olarak karşıydık, hâlâ da karşıyız. Yıllar önce iki elin parmaklarını geçmeyecek sayıda insanın biraraya gelmesiyle ortaya çıktı Uyumsuzlar Fraksiyonu ve bileşenlerinin hiçbirinin bildik anlamda “örgütlenme” türünden bir kaygısı olmadı. Varlığını dayatan her şeyle olan meselemizi vurgulaması için ismimizin “uyumsuzluk” iradesini doğrudan içermesi gerekiyordu. “Uyumsuzluk” sıfatını kullanırken asıl vurguladığımız gövdesiz, reklamsız bir red tavrı. Bu ruhu ve iradeyi sıkıştırılmış kalıplara, çerçevesi çizilmiş örgütlenmelere havale etmek istemiyoruz; anonim kalmak, yüzlerin ve bedenlerin olmadığı, genel geçer ‘birleşelim’ şiarlarının savrulmadığı, bilfiil ‘isyan olma hallerini’ çoğaltmak istiyoruz. Bireylerin küçük yakınlık grupları formunda yan yana gelişlerini, “aynıların aynı, ayrıların ayrı” yerde var olması gerektiğini savunduğumuz için, hiç kimseyi Fraksiyon’a davet etmiyoruz; herkesi ayağını bastığı alanı uyumsuzluğun enerjisiyle isyanın toprağı haline getirmeye çağırıyoruz. Zaten Fraksiyon bileşenleri de kendi ihtiyaçları temelinde zaman zaman birbirinden farklı gündemlere, farklı türden faaliyetlere yoğunlaşıyorlar. Ve en önemlisi, Uyumsuzlar Fraksiyonu ismi, blog sayfamız ve bildirilerimiz dışında kesinlikle kullanılmıyor. Fraksiyon bileşenleri, yürüttükleri faaliyetin niteliğine uygun isimleri seçiyor ve o isimlerle eyliyorlar. İsim ve imzadansa yapılan işin, eylemin değerli olduğuna kaniyiz hepimiz.

Coğrafyamızda kendine anarşist sıfatını layık gören, gerçekte ise teori ve pratiğiyle ortalama bir liberalden hiçbir farkı olmayan sosyal merkezcilerle herhangi bir ortak noktamız yok. Uyumsuzlar Fraksiyonu’nun araçsal akla yaslanan, insanın özüne dair naif bir iyimserliğe sahip geleneksel anarşizmle de; ufku kapitalizm karşıtlığından ötesine uzanmayan sendikalist, komünalist eğilimlerle de; toplumsal kurtuluşa dair boş hayallerle dolup taşan kolektivistlerle de ortak bir noktası yok. İdeolojilerin çeşitliliği iktidarın tarafında saf tutmanın yüzlerce yolu olduğunun göstergesidir.

Radikal olmanın ise tek bir yolu vardır: Kimin inşa ettiğine bakmaksızın her duvarı yıkmak! Her renkten muhalif akımın sık sık kullana geldiği klasik yıkma-yaratma diyalektiği klişesi iktidar bloğunu tehdit etmez. Var olan her şey, en küçük parçasına değin, topyekûn yıkılmadığı müddetçe, hakiki bir özgürlükten söz edilemez. Dolayısıyla, Debordcu manada Büyük Gösteri’nin tam manasıyla hâkimiyetini ilan etmiş olduğu günümüz sosyal ikliminde yadsımanın, yıkıcı iradenin sürşekli diri tutulması şart. Yani, bugün çubuğu son raddesine kadar koşulsuz yıkıma bükmeyen herkes bir yerinden sisteme eklemlenmeye, sistem tarafından massedilmeye mahkûm.

Biz pirüpak, steril bir anarşi anlayışından yana değiliz. Aydınlanmacı, pasifist, anaakım anarşizmin her türüne cepheden tavır alırken, onların karşısına başı ucu belirlenmiş, statik siyasal dogmalar koymamaya özen gösteriyoruz. Hatta, objektif olarak ifade etmek gerekirse, Uyumsuzlar Fraksiyonu bileşenlerinin yıllardır kendilerine özgü bir nihilist isyankârlığın sözcüleri olduklarını rahatlıkla söyleyebiliriz. Hiç kimsenin, hiçbir eğilimin şubesi, acentası olmadık; kendi sözümüzü kendimiz ürettik, kendi yolumuzu kendi argümanlarımız çerçevesinde çizdik. Ama ilginçtir, “anarşist” camiada bizi taklit etmekle iştigal eden, hatta yegâne uğraşı bizden öğrendiklerini sağa sola pazarlamak olan pek çok patolojik tipin türediğine şahit olduk. –miş gibi yapmanın, risk almadan atıp tutmanın genel kabul gördüğü, kavramların, kimliklerin, aidiyetlerin savurganca tüketildiği bir dönemde yaşıyoruz, maalesef. Gırtlağına kadar boka batanlar mutlu mesut yaşamaya devam ediyor. Asalaklığın her hali makbul karşılanıyor, “at iziyle it izi” birbirine karışıyor. Bize göre, gündelik hayatın en sıradan ritüellerinden sistemin karmaşık sosyal, kültürel labirentlerine kadar her şey isyankârlara söz ve eylem üretmek için uygun zemin sunuyor. Yeter ki, laf kalabalığıyla, kitle kuyrukçuluğuyla, taklitçilikle kimsenin bir şey kazanamayacağı unutulmasın.

İlham aldıklarımıza gelirsek; bazılarına tuhaf gelecek ama, biz klasik anarşist metinlerden ziyade Dada’dan Sitüasyonistlerden, karşı-kültür akımlarından, yeraltı edebiyatından, punk’tan besleniyoruz. Nietzsche, Guy Debord, George Bataille, E. M. Cioran, Deleuze, Foucault, Baudrillard kadar Chuck Palahniuk’a (Uyumsuzlar Fraksiyonu blog’a göz atanlar gözbebeğimiz, üstadımız Chuck’a duyduğumuz derin sevgiyi fark edecektir), Brett Easten Ellis’a, Irvine Welsh’e, Boris Vian’a, Albert Camus’ye, Marki de Sade’a da önem veriyoruz. Kültür endüstrisinin körüklediği kitle kültürüne başkaldırırken, öncelik-sonralık sıralamaları yapılmaması, hiyerarşik standartlar belirlenmemesi gerektiğine işaret ediyor, halihazırda popüler kültürün açık bir savaş alanı olduğunu vurguluyoruz. Modaya uyup sloganlaştıralım:

Pop kültüre angaje olmadan mitleri çalıp tersine çevirmek mümkün.

Sosyal medyada çoğu genci aktivist, anarşist bir tavır içinde görüyoruz, toplumsal bir direniş, aydınlanma sürecine girdiğimizi düşünüyor musun?

Ben aynı kanıda değilim. Sosyal medyanın, sanal platformların aktivizme kan taşıdığını, güçlendirdiğini sanmıyorum. Tam tersine sosyal medya, gerçeklikle bir bağlantısı olmayan alter egoların dolaşıma girmesine neden oluyor. Bugün bu mecralarda, sözünün arkasında durmayan, sanal âlemde bol keseden söz üretmeyi eylemcilikle karıştıran bir tipolojinin, kendi jargonu, kültürel kodları, alışkanlıklarıyla vücut bulduğunu gözlemliyoruz. Trajikomik bir durum… Yaşları 18’le 25 arasında salınan, öğrencilik çağındaki gençler, sosyal ilişkiler geliştirmek, birbirlerine büyüklük taslamak amacıyla akla hayale sığmayacak iddialar savuruyorlar. Kısa bir süre içinde de bu iddiaların altında ezilip sırra kadem basıyorlar. Mücadelenin, fedakârlığın sözlük anlamını dahi öğrenme fırsatı bulamadan kenara çekildiklerini beyan ediyorlar! Henüz yürümeye bile başlamadan, koşmaktan yorulduğunu iddia eden öyle çok insan var ki, gülsen mi, ağlasan mı bilemiyorsun. Daha yirmili yaşlarını doldurmadan “biz neler gördük, geçirdik” edebiyatına girişmekten de zerre imtina etmiyorlar. Bu tür büyüklenme hamlelerine prim veriyor sosyal medya. Hayatın içinde esamesi okunmayanlar aradıkları duygusal tatmine buralarda ulaşıyor. Nitekim, internet ortamında iki metre boyundaymış gibi klavyeye sarılan pek çok insanın aslında cüceden hallice olduklarını bizzat tecrübe ettik. Sanal âlem, had safhada seviyesizlik ve kokuşmuşluk salgılıyor.

Biz Facebook’u kültürel paylaşımlar veya müzik, metin alışverişi için kullanıyoruz. Facebook’un herhangi bir eylemliliğin geliştirilmesine hizmet edebilecek bir araç olabileceğine inanmıyoruz. Yüz yüze, dolayımsız ilişki kurulmasını doğru buluyoruz; herkesin iştahla teknoloji rüzgârına kapıldığı bu çağda biz hâlâ old-school yöntemlere, ilişki modellerine bağlıyız.

Toplumsal kurtuluşu gerçekçi bulmadığım için herhangi bir “toplumsal aydınlanma” tasavvuruna da sahip değilim. Bana kalırsa, toplumla kıyasıya savaşa girilmeden merkezi otoriteye, tekno-endüstriyel sisteme darbe vurulamaz. Sahici hayatın yoksullaştırıldığı, tüketicilikten, tüketim cemaatlerinden mürekkep yeni cemaatler aracılığıyla sosyal ilişkilerin yeni baştan yapılandırıldığı bir dünyada hakiki tutkuların evcilleştirilmesine müsaade etmemek gerekiyor. Hayal kırıklığı ve doyumsuzluğun pençesindeki bireyler, öfkelerini ifade etmek için asgari müşterekler aramak, geleneksel politik örgüt formlarına itibar etmek zorunda değil. Özerkliği kıskançlıkla sahiplenmeden gerçekliğe hükmeden imgelerle baş edilemez. Özgürlüğün kolektif boyutta hayata geçirilebileceği hususunda umutlu değilim; hatta ne dün, ne bugün ne de yarın var olmuş veya olabilecek dört başı mamur bir özgürlük kavramına da inanmıyorum. Tüketim diktatörlüğüne, niceliğin saltanatına, endüstriyel uygarlığa, hiyerarşinin her türlüsüne karşı mücadelenin kesintisizliğine inanıyorum sadece.

Sitüasyonist Enternasyonal’in toplumu dönüştürme fikrinin günümüz için çok iyimser bir çaba olacağından dem vuruluyor; sen ne söylemek istersin?

Biraz önce bahsettik aslında; toplumsal kurtuluş veya toplumu dönüştürme motivasyonuyla hareket etmek pek doğru gelmiyor bana. Herkes, her birey, doğrudan kendi sorumluluğunu üstlenerek kendi varoluşsal arzuları doğrultusunda kendini gerçekleştirme çabasında olmalı. Zafer ve yenilgi kavramlarını da yeni baştan belirlemeli, farklı değerleri referans almalıyız. Gösteri toplumunun hakikiyle sahte, imge ile gerçeklik arasındaki farkı silerek yarattığı modern tiranlığın simulakrların egemenliğinde varlığını sürdürdüğü düşünülürse, her şeyden şüphe etmekle işe başlamak gerek.

Hınç poetiğini üretebilecek cürete sahip olmalıyız.

Uzlaşmaz bir kararlılıkla yıkıcı kültürel stratejiler geliştirmeliyiz. Bu amaç doğrultusunda Sitüasyonistlerin, Sitüasyonist Enternasyonal’in mirası fevkalade değerli; onların oyuncul ve yıkıcı geleneğinden feyz almak hayati önem taşıyor. Ama detournement’in fetişleştirilerek propaganda ve pop-art’a dönüştürülmesine de rıza göstermemek lazım. Velhasıl, gösteri toplumunun tuzaklarına karşı uyanık olunmalı. Sitüasyonistlerin bile gösteriye içkin kılındığı, sistem tarafından eğlence endüstrisinin parçası haline getirildiği, birtakım aklıevvellerce de sadece sanat başlığı altında
gündeme taşındığı hatırlanırsa meselenin ciddiyeti daha iyi anlaşılır. Altını çizerek belirteyim:

Bugün Sitüasyonizm, tuzu kuru salon entelektüellerinin, sanat simsarlarının, şöhret peşinde koşan “çağdaş sanatçıların” ikbal kapısı olarak işlev görmekte.

Piyasa standartlarına uygun üretim yapamadıkları/ yapmayı beceremedikleri için anaakım sahnenin dışına atılanlar, kendilerini ayrıksı yöntemlerle pazarlamak için avangard akımların cephaneliğini yağmalıyorlar. Yaşadığımız topraklarda underground yayıncılığı, avangard sanatı, yeraltı kültürünü para ve üne tahvil etmeye çalışan bir dolu insan mevcut. Kazananların kendilerini kaybeden olarak kodlamak için can attıkları, kaybeden rolü yaparak kazanmaya çalışılan garip bir yer burası.

Hâkim Bey’i sevdiğini fakat hippilerle aranın iyi olmadığını dile getiriyorsun.

Valla, Hâkim Bey’i de o kadar sevdiğim söylenemez. Korsan ütopyalarına, hayal gücünün salınımıyla şahlanan şiirsel başkaldırıya sempati duymamak elde değil. Ama ben şahsen, saplantılı bir hedonist anlayışın özgürlük adına yüceltilmesini doğru bulmuyorum. Hazza vurgu yapan, hayattan zevk almayı salık veren her türlü dünya görüşü bir aşamada mevcut olanla uzlaşır. Hippilerin pasifizmlerinin, savurdukları naif sevgi, barış sloganlarının anlamlı olduğunu düşünmüyorum. Tekno-endüstriyel sistemin egemen güçleri tarafından yok edilircesine sömürülen yeryüzünün, üzerinde yaşayan tüm canlılarla birlikte özgürleşmesinin yolu vıcık vıcık şefkat ajitasyonundan geçmiyor.

Öfkenin sağaltıcı enerjisini hayata geçirebildiğimiz müddetçe kendimizi ve çevremizi kurtuluşa bir adım daha yaklaştırabiliriz.

Gerisi, süslü lafların arkasına saklanıp, gemisini kurtaran kaptan şiarıyla vur patlasın çal oynasın yaşamaya bahane bulmaktan ibaret. Punk’ın ortaya çıktığı dönemi hatırlamakta fayda var: Punklar Londra sokaklarında sisteme, anaakım kültüre sövüp sayarken bir yandan da hippilerin, hippi alt-kültürünün âtıllığına, yavşaklığına saydırmayı ihmal etmiyorlardı.

Karşı kültür senin için ne demek?

Herhalde kavramsal içeriği veya sözlük anlamı üzerinden konuşmayacağız. Zaten işin o kısmında da kafalar bir hayli karışık. Karşı-kültür ile alt-kültürü birbiriyle karıştıran, ikisi arasında seçim yaparken, eleştirel pozisyon alırken ortalığın altını üstüne getiren birçok eğilim ve grup var maşallah. Dolayısıyla, bu başlık altında uzun uzun konuşmak, fikir alışverişinde bulunmak gerekiyor. Şu anda bu hususta derine dalmayalım, alt-kültür akımlarının, alt-kültür aracılığıyla edinilen sosyal kimliklerin gettolaşmaya yol açacağının, karşı-kültürel birikimin ise yıkıcılığın ufkunu zenginleştirmeye muktedir olduğunun altını çizelim sadece.

John Zerzan ve anarko-primitivist hareket için ne söylemek istersin ?

John Zerzan’ın uygarlık karşıtlığı hippiliğin çağdaş bir yorumuna denk düşüyor. Uygarlığın her kötülüğün kaynağı olduğu doğru. Ancak Zerzan gibi neo-hippiler, medeniyet dışı bir altın çağ anlayışını vaaz ederek, doğaya özcü bir perspektiften yaklaşıyorlar. Bu yaklaşımı alternatif bir din olarak da okumak mümkün. Medeniyetin çirkinliklerinden kurtulanların doğanın bağrında kardeşçe yaşayacağını varsayıyorlar. Sevgi ve dayanışmanın temel değerler olduğu bir yaşamın kendiliğinden kurulabileceğini sanıyorlar. Biz, insanmerkezci uygarlığın ürünü olan tekno-endüstriyel sisteme karşı mücadeleyi herhangi bir altın çağ tarifine dayandırmıyoruz. Doğal yaşamın hakikatinin güç istenci barındırdığını biliyoruz çünkü. İnsan veya hayvan toplulukları arasında ortak çıkarlar düzleminde bir yakınlık kurulamayacağının da bilincindeyiz. Birbiriyle ortaklaşan insanlardan oluşan kabilelerin, başta diğer kabilelerle olmak üzere, doğanın bağrındaki pek çok canlıyla çatışmaya gireceği malûm. Aslolan, hayatta kalmak için güçlü olmanın şart olduğu bu realiteyi kabul etmek ve buna şimdiden hazırlanmak. Zerzan ve müritleri, makinenin kendiliğinden duracağına, makineden arındırılmış doğada sevgi ve kardeşlik çağına geçileceğine iman ediyorlar. Bu tür zırvalıklara en iyi cevabı Ted Kaczynski’nin (Unabomber) verdiğini düşünüyorum.

Uyumsuzlar Fraksiyonu blog: Kara İsyan

Uyumsuzlar Fraksiyonu facebook : UYUMSUZLAR

Ortaya çıkarılmayı bekleyen tonla malzeme varken neden belirli noktalar üzerinde saplanıp kalındığını cidden anlamakta güçlük çekiyorum.

UPXIV yayın yönetmeni Deniz Cansever ile söyleşi (2016)

UP açısından da düşündüğümüzde; ‘kültür erozyonu‘, ‘yozlaşma‘, ‘dilsel çözülme‘ gibi militer ve geçmişe atıfta bulunan sahiplenici –biraz da travmatik- olarak değerlendirebileceğimiz kalıplar, tuhaf gelebilir ama, kulağa oldukça ilgi çekici geliyor. Yaşadığınız yerdeki kültürel çatlamalar; kaçınılmaz olarak yeni bir takım ünitelerin, ifade/ iletişim biçimlerinin ve sonrasında çıkan temsillerin önünü açar. Elbette altı bomboş ve nefret ettiğiniz bir takım şeylerle karşılaşmak gibi kötü tecrübelere de dönüşebilir bu. Ama UP için söyleyebileceğimiz nokta tespitlerden birisi, bu ve buna benzer süreçlerin içerik ve yaratıcılık açısından oldukça işe yaradığı.

Rotayı ‘teorik‘ boyuttan, daha tarihsel bölümlere kıracak olursak… 12 Eylül darbesinin ardından irdelenmesi gereken ufak bir detay var: politik olarak sol anlayışın bir daha toparlanamamak üzere sindirilmesi bir yana, devrimsel bir sürece umut bağlayan kitlelerin de ümitsizliğe düştüğü ve havlu attığı bir dönem. Bunu elbette biliyoruz ancak bu süreç aynı zamanda şöyle bir kanalın açılmasına da yol açıyor: Ortodoks, SSCB & Çin ekolüne dayalı, çatışmacı ya da daha ulusal çizgiye yakın Marksist kanallardan kalan boş, umutsuz ve artık sürdürülebilir olmayan isyan dalgasının hakim olduğu bir ortamda; (daha hissedilir manada) 80’lerin ortalarından itibaren anti-otoriter, anarşist, feminist, lgbti vb. eylemlilikleri barındıran birçok -birey merkezli de sayabileceğimiz- oluşum filizlenmeye başlıyor.

Aynı dönem; metal, crust, hardcore, punk, noise ve diğer türlerinde yavaş yavaş geldiği yıllar.. Bu gidişat elbette kendi yayım kanallarını, mekanlarını ve fenomenlerini meydana getiriyor. Gorgor, Mr P., Laneth, Çalıntı, Stüdyo İmge’den tutunda Apolitika, Ateş Hırsızı gibi birçok zine ya da dergi var dolaşımda. UP projesini şekillendiren isimler, kendilerini, tam da bu –deyim yerindeyse- ‘ateş hattı‘nın ortasında buluyorlar.

2000’li yıllarda farklı bir tutuşma başlıyor, çoğu topluluk dağılıyor, o dönemki anlayıştan uzaklaşılıyor biraz. Ama büyük ya da daha minik birimler halinde devam edilmesi gereken, öyle ya da böyle yayıma hazırlanması lüzumlu görülen çok geniş bir ‘envanter‘ var. Amerikan karşı kültürü, eko-feminizm, yeni bilim kurgusal metinler ve sayabileceğimiz birçok başlıkla beraber Underground Poetix tam da bu noktada ortaya çıkıyor işte.

‘Otoritenin sizi suçladığı, hedef gösterdiği dille mizah -ve yayımcılık- yapmaya kalkışırsanız ve hele de geçmişi buna alet etmeye cüret ederseniz, ortaya ne olduğu belirsiz tonla şey çıkar.’

Ülkemizdeki dergi yayıncılığını hem sektör, hem içerik açısından nasıl değerlendiriyorsunuz ? Dergi yayıncılığı biraz önce de bahsettiğim üzere garip bir hal aldı. Mesela britpop sevmeyen biri olarak şu günlerde Blur kapaklı bir dergi çıksa gerçekten koşturarak gidip almasam da heyecanlanırım.

O dönemin arada tepki gösterdiğimiz popüler dergilerini dahi özledim diyebilirim. Bugün mesela bakıyorsunuz; sadece Anadolu frekansından (müzikal, görsel vb. materyaller) feyz alan kapaklar, derinlikten uzak edebi inceleme yazıları ve elbette ‘rock star‘ ilan edilen fenomen yazarların portre-illüstrasyonlarından oluşan kapaklar, politik olarak kafası oldukça karışık –ve tehlikeli- makaleler. Örnekleri çoğaltabiliriz.. Özetle farklı ve anlamadığım bir havuzdan besleniliyor. “Bunların hepsi kötü, işe yaramaz, bence almamalıyız” gibi üst perdeden bir değerlendirmeye girmeyeceğim şüphesiz ama taranacak koca bir literatür ve ortaya çıkarılmayı bekleyen tonla malzeme varken neden belirli noktalar üzerinde saplanıp kalındığını cidden anlamakta güçlük çekiyorum.

Saçma bir sahiplenme var, mesela Gezi Parkı üzerinde de bu çok yapıldı. ‘Gezi dili’ dendi buna, ‘Gezi mizahı‘ falan… Ve oradaki herkese ortak bir kimlik yüklenmeye çalışıldı. Elbette elinde saçma sapan silahlarla suratı asık milislere oranla, daha ferah ve otonom eylemleri tercih ederim ama muhalif söylem oluşturup, bunun üzerine yeni bir kültür inşa ederken biraz dikkatli olmalısınız.

Otoritenin sizi suçladığı, hedef gösterdiği dille mizah -ve yayımcılık- yapmaya kalkışırsanız ve hele de geçmişi buna alet etmeye cüret ederseniz, ortaya ne olduğu belirsiz tonla şey çıkar. Bugünün kültürel formları ve dergi yayımcılığı da biraz bu gidişatta aslına bakarsanız ve elbette hepimiz bunun içerisindeyiz, kimseyi ayrı tutmaya gerek yok.

Takip ettiğim/iz şeylere gelince, mesela Hortlak bu günlerde yapılabilecek en güzel aşı. Eski dostların yeniden dönmesi ve bir arada olması çok güzel. Ardından son zamanlarda Noizine Kolektif’in eski üretkilerini söyleyebilirim size, Depths of Byzantion olarak geçtiğimiz yıllarda iki-üç zine işine girildi, gayet güzel, toparlayıcı materyaller ortaya çıktı. Sağanak Beyin Terörü, crust ve hardcore için güzel bir seriydi, şimdi ne alemde bilmiyorum. Web üzerinden mesela b filmleri, bilimkurgu, metal, grindcore üzerine 2008’den itibaren oldukça geniş bir kaynak haline gelen Haribo Extreme Culture adlı bir blog var. FRP, konsol oyunları ve fantastik birçok ögeye ev sahipliği yapan FRPNET.NET var ya da. Bunun dışında süreklilik taşıyan popüler bilim ve tarih yayınlarını sayabilirim, ancak yeni ve çok severek takip ettiğim/iz bir yayın ismi ne yazık ki veremeyeceğim.

Yurtdışından takip ettiğiniz, önemli bulduğunuz yayınlar var mı ?

Çoğu kaynağı zaten ‘yurtdışı‘ dediğimiz alandan çekiyoruz, derginin çeviri metin akışını belirleyen de yine o kaynaklar kaçınılmaz olarak. Cvltnation var mesela; okült öğreti ve görsel materyallerden tutunda birçok karanlık müziğe ev sahipliği yapıyor. Şimdilerde İstanbul ayağı da yapılandırılan Red Bull Music Academy var, bazılarına ilginç gelebilir ama gerçekten güzel müzik yazıları bulabilmeniz mümkün. Yine eski heyecanı vermemekle birlikte Terrorizer’ı web üzerinden takip ediyoruz. Daha kuramsal ve politik yazında da 3:AM Magazine, Jacobin Magazine, New Left Review, The Funambulist Pamphlates, Rolling Stone ve ekleyebileceğimiz birçok portalı takip etmeye çalışıyoruz.

Karşı kültür, alt kültür, Amerikan yazını, punk rock gibi farklı bir çok alanda ciddi Türkçe kaynak olarak okuduğumuz UP’un şu anki yayın politikasını öğrenebilir miyiz ?

UP XIV, yayın politikasından ziyade odaklandığı konularla işi çevirmeye çalışan bir oluşum. Mesela 2015 yılında tekrar toplanıp, süreli aylık yayına başladığımızda ilk birkaç ay Yugoslav-Sovyet mimarisi, müziği ve diğer üniteleri üzerinde yoğun olarak duruldu. Nedeni ise saatlerce süren dergi toplantıları, kararlaştırılmaya çalışılan başlıklar ve devamlılığı sağlamaktan ziyade o günlerde, gündelik olarak neyle uğraşıyorsak, neye kafa yorup, üzerinde duruyorsak onun sayfalara dahil edilmesiydi. Mesela bir ara yoğun olarak punk’ın köklerine inildi, çünkü İstanbul sahnesi her zamanki gibi – ve iyi ki- yoğun olduğu için biraz müzik kazısı yapmak güzel olacaktır diye düşündük. 2016 ekim ayında Deleuze ve Post Punk üzerinde bir konsept sayı hazırlandı, bir öncesinde Russ Meyer ve Amerikan esintileri dergiyi ele geçirdi.

Belirttiğim üzere, o gün, o ay, o yıl içerisinde ne izliyorsak, hangi mimari bülteni takip ediyorsak, hangi yönetmene kafayı takmışsak onun üzerine gidiyoruz. Bu nedenle ileride ne yapacağımızı da zamanı gelince, hep birlikte öğreneceğiz.

subyayin.com

---

‘Yılmaz’dan sevgilerle… Şimdi Hayatı Bize Yasak Edenlerden Hesap Soracağız’

Derelerin Gücü Adına

Duymadık, görmedik demeyin! Türkiye’de bağımsız sanat pratiği var. Öyle bir avuç mutsuz, küskün insandan bahsetmiyoruz. Dış bükey koca bir galaksi. Müzik, fanzin, grafiti, performans, çizgi roman, desen, afiş, illüstrasyon, animasyon üretiyorlar. Zehir zemberek bir dille Al Gülüm Ver Gülüm Art’ı enkaz haline getiriyor. Bu cürmün faillerine bağlanıyoruz…

EZGİ BAKÇAY, Express dergisi, Şubat 2017

Şimdiye sıkıca tutunmuş, ama gele­neği de olan, coğrafyalar ve zaman­lar arasında gezerken tarihini sürek­li yeniden yazan, pratik ve teoriyi eş zamanlı üreten bir bağımsız sanat dünyası var bu ülkede. Sanat kurumunun va­atlerine kayıtsız, şımarıklığa tahammülü ol­mayan, merkezsiz, esersiz bir cemaat belki. Sözleri, imgeleri ve bedenin kasılmalarını iç içe örerken, tutkulu bir aksak ritm yakalamış bir akış.

Bu akış zaman zaman belli bir ürün et­rafında geçici olarak düğümleniyor, ama evcilleşmeyen bir yalnızlığı da hiç elden bı­rakmıyor. Bu sınır şebekesi inzivada, kenar mahallelerde, uzak şehirlerde, klavye ba­şında, bitmeyen yolculuklarda, modası geç­miş diplerde mekân tutuyor. Müzik, fanzin, grafiti, performans, çizgi roman, desen, afiş, illüstrasyon, animasyon üretiyor.

Löpçük fanzin

Erman Akçay üç yıldır Löpçük adlı bir fanzin çıkarıyor. İllüstrasyon, şiir, desen, söyle­şi, kara mizah ve gürültü yüküyle, ana akım medyaya ve sanat kurumlarına hiç uğrama­dan kendi güzergâhında gidiyor. Löpçük na­diren ozalitçide basılıyor. Kadıköy’den çıkıp yayılırken artık pdf formatmda, uluslararası ağlara da takılıyor. Erman Löpçük’ün çıkışını şöyle anlatıyor: “Löpçük’ü 2014’te yayımlamaya başladım; kara mi­zah, eleştiri ve plastik sanatları bir araya geti­ren, sıradışı, tuhaf, bazı yönleriyle saçma sa­pan, fakat her şeye rağmen iyi kalpli, dürüst ve bağımsız bir medya olarak sahne aldı. Yerli, ya­bancı çeşitli sanatçılarla, düşünürlerle internet üzerinden yaptığım söyleşiler, ayrıca, yabancı kaynaklardan edindiğim çeşitli metinlerin Türkçe çevirileri ve şair arka­daşların şiirleriyle de içeriği des­tekliyorum. Şu an, basılı formatta yayında olmayan Löpçük’e erişimi lopcuk.org üzerinden sağlıyorum.

Arkeologların dikkatine !

İnternet sadece elektrikli daktilo değil elbette, fakat fotokopi dergicilikle sanal mecra arasın­da bir kopuş değil, süreklilik var. Bu anlam­da Löpçük bir geleneğin parçası olarak değer kazanıyor. Erman‘ın örnek aldığı isimler ba­ğımsız yayıncılık ve sanat alanında iz süren­ler için yol haritası niteliğinde: Rafet Arslan, Kerem Kamil Koç, Şenol Erdoğan, Murat Ars­lan (Sub Press), Eski punk jenerasyonundan Esat Cavit Başak (Türkiye’nin ilk fanzini Mondo Trasho’yu çıkardı), Serhat Köksal (2/5 BZ, Güzel Mecmuası) yeni jenerasyondan Deniz Cansever, Emre Varışlı, Semih Yıldız ve Uluer Oksal Tiryaki (Kaburga megazine). Arkeologların dikkatine: Kadıköy yeraltı şiir hareketinin en sivri kalemlerinden Uluer Oksal Tiryaki‘nin yan projesi Takoz Recep, dünya futbolunun gizli tarihini eşeliyor. Avangard yayıncılık alanında Halil Duranay ve yoldaşı Kamil Savaş‘ın KÜLT Neşri­yat‘ı özellikle ilgiyi hak ediyor.

Erman bu dünya­nın yaşça en gençle­rinden, fakat bu işler­de yeni değil: “Lisede, hatta ilkokul yıllarımda bile fotokopi dergicilik olayı hep vardı. Löpçük her ne kadar sınırlı sayıda insana erişmiş olsa da, Ali Şimşek, Cemal Akyüz gibi eleştirmenle­rin dile getirmiş olduğu üzere, çağdaşı bir çok illüst­rasyon ve müzik dergisine paralel okunabilecek bir yayın. Fanzin olmasının getirdiği birçok avantaj da ca­bası: ekstrem sanat, gay-art, art-brut gibi ötekileştirilmiş alanlara temas etmesi ve benzeri avangard eğilimler. Bunları gösteren çok sınırlı sayıda mekân ya da yayın var.“

Bu az sayıda yayından biri Löpçük‘ün ga­laksisinden A.I.D. ZINE. İstanbul menşeli müzik kolektifi A.I.D. (Art is Dead) için ha­zırlanan, Gökçe Mine Olgun‘un editörlüğünü yaptığı avangard müzik dergisi A.I.D. ZINE 2016 başından bu yana beş sayı çıktı, şu gün­lerde altıncı sayının hazırlıkları yapılıyor. A.I.D.‘in düzenlediği bağımsız müzik etkin­likleri kapsamında dolaşıma giren A.I.D. ZINE‘in yazar kadrosu gün geçtikçe çeşitlenerek büyüyor. Yaprak Melike Uyar, Şevket Akıncı, Çağrı Erdem, Görkem Arıkan, Ümit Üret, Şevket Kağan Şimşekalp gibi önemli müzisyen, şair ve eleştirmenler bu­rada kalem oynatıyor. A.I.D. ZINE‘in şu âna kadar yayımlanmış tüm sayıların pdf edisyonlarına artisdead.in adresinden erişip okuyabilirsiniz.

Sanat öldü, bohem yaşıyor !

Löpçük’ün ilk sayısında Miron Zownir şöyle diyordu: “Gerçek sanat her zaman yeraltında­dır, rahatsız edicidir, tedirgindir, çelişkili ve eş­sizdir ve asla bir kurumun arzusu doğrultusun­da iş görmez.” Fanzinin sayfalarında Jeremy Profit, Marc Jenkins gibi sanatçılarla söyleşi­ler yer aldı. Ana akım sanat dergilerinde yer verilmeyen bu isimlerin işlerini de çok sa­yıda renkli görselle izledik. Erman’a sanata yaklaşımını soruyoruz: “Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi mezunuyum, ayrıca çizgi romanlar, bilgisayar oyunları gibi kendi jenerasyonuma ait güçlü bir görsel hafızam var, biraz da bunlar belirleyici oldu sanırım estetik zevkimde. Her ne kadar sanatsever, yaratıcı biri olsam da Munch‘un ‘Scream’ tablosuna dönüşmüş günümüzde ‘Sanat’ kavramını pek de ciddiye almamaya gayret ediyorum; hiç bir yaratıcı, oyuncu yönü olmayan bir yığın ruhsuz, donuk insanın kültür-sanat kisvesi altında bir araya gelerek çürümeleri de ayrı bir dert.

İçten yansımalı motor yazı stili

Bu dünyanın kendine özgü bir dili olduğu kesin. Görüntü ve sesi, siyaseti ve sanatı, en ilksel olan ile en ileri teknolojiyi birbi­rine eklemleyen bir dil ve elbette bolca şiir. Erman Akçay şöyle diyor: “Pikseller dos­tum, pikseller; pikseller kamu meselesidir…” Bu ifadeyi Alman asıllı şair, Dadaizm’in kurucularından Hugo Ball‘dan esinlendim, tam da onun mirasına sahip çıkmak amacıyla değiştirip gün­deme getirdim. Cümlenin orijinali şöyle: “Ke­limeler dostum, kelimeler, kelimeler bir kamu meselesidir. O dönemin entelektüelleri dijital teknoloji ve dolayısıyla sanal uzamlarından bihaberdi. Fütüristler bile kültürün şu anki durumunu çoğu açıdan tahayyül etmekte çaresiz kalmışlardır, ki bu gayet doğal.“

Şu an için ileri teknolojinin, internet medyasının dile kazandırdıkları, kaybettir­dikleri ve şiire yansımalarını anlamak için Serkan Işın‘ın klavyesine kulak vermek gerek: “Şairin ‘muhatap’ aldığı şey Dil ve onun kü­meleridir. Dilin teknolojisidir, öyle değil mi? Bir fikre / duyguya / mevcudiyete potansiyel ya da kinetik kazandıracak bir İş olarak şiir, aslında gayet physis’in kuralları ile iş görür. Ekonomi oradadır, momentum ve alt mikro evrenler de. İmdi ‘tüm bunlarla uğraşmaya çalışıp da, Rüya ya da Reklam Dili’nden arta kalanla -özel Şiir Dili denen bok- bir şey üretmeye çalışmak, son 150 yıldır dünyada olan bitenlerden çekinmek, uzak durmak demektir. Dil, görsel şiire gelir ve gelmiştir de. Son 8-9 yıldır yaptığımız bu. Kaldı ki ‘küsmek’ bir tavır da değildir. Üretmek zorunda değil kimse, bu pozitivist kafa, yanlış modernliği doğru yaşamaya çalışma hastalığı. Sonuçta Erman Akçay ile buluşabildi isek iş de­vam ediyor demektir. Türleri bize dayatan ne ise, görsel şiir gibi türler-arası yapıları da iste­meyen o. Ve bu, dilimiz ve ülkemiz için olduk­ça olağan. Ne olacaktı? Fark edilip, baştacı mı edilecekti böyle bir yaban şiir anlayışı! Hayır, bunun yeri uzak ve çevre ve kenardır. Oradadır, ben oradayım. Örneğin Soma’da olan bitenler karşısındaki çaresizliğimizi hala Görsel Şiir ile anlatmaya çalışıyorsam… Dada Korkut, adı ile müsemma herhalde gören herkesi ürküttü, o kitabın içeriği şair­leri ve okurları sanıyorum -aman bildiğimiz sularda kalalım, nasıl olsa madalya takmıyorlar!- fikrine doğru itti (pozitivist ve kapitalist olmak her şairin doğasında vardır bizde). Hani bir aralar serbest vezin vardı, o bile şimdi Hece Şiiri’nin bir alt kolu olmaya doğru gidiyor, eğer tarih bizi şaşırtmaz ise. Böyle bir ortamda ki bilgi birikimi Ortaçağ sonrası simge/sembol dünyası, metafizik dünyası bununla aynı ko­şumlara sahip bir üst evren ve fizik dünyası ise Newton öncesine ait bir zihinle kişilerin bu ka­dar dinamik bir mecraya ve bundan kaynakla­nan şiire bakması kolay değil. İnternet’in sade­ce elektrikli daktilo (ama illa ahşap) olmadığını yeni idrak etti insanlar. Özetlemek gerekiyorsa, görsel şiir ile insanların şiir dediği şey arasında hiçbir fark yok, sadece bazen Şiir Tarihi’ne tu­tunmak, sürüklenmek, kişiyi harita içinde tutu­yor. Hepimiz takdir ve başımızın okşanmasını istiyorsak, risk almaya gerek yok.”

Neşenin zekâyla parlatıldığı sesler

Erman Löpçük sayfalarında zamanların ve dillerin montaj işçiliğini yaparken Elif Yıldız Ankara’da yazıyor, çiziyor, yontuyor, “nokta­lardan sonra boşluk bırakmıyor”. Elif‘in iş­lerini Löpçük‘te ve Karga‘da görmüştük. Son dönem çalışmalarında “gürültü” üzerine yo­ğunlaşmış; basılı ve görsel yayınları tarıyor, internette ciddi ciddi arkeolojik kazıya gi­rişmiş. Bununla ilgili iki illüstrasyon kitabı üzerinde çalışıyor. İlk kitapta, 21. yüzyıl fel­sefesi ve popüler kültürü ekseninde gürül­tünün ses ve müzik üzerindeki yansımaları kâğıda dökülecek. İkinci kitap ise “çıkış ne­denlerine” ve primitif olana yönelen çizim­lerden oluşacak.

Elif’e ülkenin sertleşen ikliminde sanat alanının hal ve gidişatını nasıl gördüğünü sorduk: “İzole olmayı becerebilmiş biri için çok da farketmez aslında. Güncel politikaların her şeye çokça sirayet ettiği şu zamanlarda, kendi­ni bilinçli olarak tüm bu yaşananlardan uzak­ta tutup kendi işleriyle ilgilenenlerin sayısı da çok azdır diye tahmin ediyorum. Gündem dışı yaşamak her ne kadar zor olsa da, bir şekilde bunu koruma taraftarıyım. Çünkü akıl sağlığımı korumam lâzım. Gerçi bu birçok şeye ilgisiz ve hatta korkak birisi gibi gösterebilir sizi. Üretim ve yaşam alanlarımızın korunması taraftarıyım. Bu da kendi başına bir mücadele alanı zaten. Ha bunu tek başınıza yapmışsınız, ha birlik-beraberlik ruhu içinde yapmışsınız, çok da önemli değil. Ama çok da umudum yok. Çünkü rekabet, hırs, statü gibi hastalıklar hiçbir zaman peşimizi bırakmıyor. Tam da tüm bunlarla ilgili Roll dergisinin 2001 Ocak sayısında John Zorn ile yapılmış çok güzel bir röportaj yayınlanmıştı. Zorn diyor ki: ‘Hayır, dünyayı tersine çevireceğimize inanacak kadar naif değilim. Eline ilk taşı alan mağara adamı bununla başkasının kafasına vurup ‘bu tepenin kralı benim’ dediğinden beri dünya böyle. Hırs insan oluşumunun temel parçalarından biri ve insanları yönetenler de genel­likle muhteris insanlar’. Şöyle de devam ediyor: ‘Firavunlar zamanında bu şiddetle yapılıyordu. Bugünse çok daha sinsi yollarla yapılmakta: Be­yin yıkama, beyin kontrolü kullanılıyor bugün.’ Doğru söze ne denir.“

“Deri Altı Kanalları”

İzole olmayı becerebilmek ya da yalnız kalmak yaratıcılığın koşulu mu? “Tekil bir durum yok. Böyle bir ortamda nasıl te­kil olunur? Herkes de Marcel Proust değil ki. Daha iyi yazabilmek için, tam konsantrasyon sağlayıp yataktan çıkmayarak götün çürüyene kadar sayfalarca kitap yazmak. Yalnızlık kötü. Kendinizi gösterebileceğiniz mecra bulmanız çok zor bu durumda. Strateji geliştirmek gere­kiyor, ki bu sözcük de askerî bir terim. Kendi­mizi gene, örgütlenmeler ve militer terminoloji üzerinden anlatmaya çalışıyoruz. Kelimeler ve anlamlarıyla da savaşmamız gerekiyor bir ta­raftan. Sizi başarıya götürecek olan yegâne şey sadece bir bandrol. Sizi önemseyebilecekleri, kayıt altında tutabilecekleri, ne yapmanız ya da yapmamanız gerektiğini rahatça söyleyebilecekleri, sizi maddi ve manevi anlamda tatmin edebilecekleri bir dünya yaratmaları. Onaylan­ma ve kabul görme hissi ekmek ve su gibi te­mel ihtiyaç. Bundan kaçış yok. Tabii hal böyle olunca, yaptığımız işi bırakmamız mı gerekir? Neyse ki hâlâ dürüst ve iyi insanlar var. Tüm bunların dışında bir nebze olsun kendini dışa­rıda tutabilmiş, kendi yapıp ettikleri konusun­da inatçı insanlar var. Sadece yaşadıklarının bir trajedi olduğunu, hatta bağımsız olabilmek için topyekûn buna bulandıklarını falan düşünmesinler. Burada birazcık umut açığa çıktı gibi sanki. Gene de her şeye rağmen dirençli olmak lâzım.” Bu durumda, Elif‘in sözleriyle, “neşenin zekâyla parlatıldığı her ses ve me­lodiye kulak kabartalım!“

Deri Altı Kanalları Ankaralı bir müzik gru­bunun adı. Elif Yıldız bu isim altında Ankara’nın kendine sakladığı yazılmamış, konu­şulmamış hayatları yazmak istiyor: “Nasıl bir yol izlenir, hiçbir fikrim yok. Yapabilirsek İstan­bul’un o biricikliği ve ‘Ankara’da hiçbir şey yapıl­mıyor’ takıntısından da kurtulmuş oluruz.”

Bu bağımsız sanat dünyası, Paris Komünü’nün kahramanlarından Élisée Reclus‘nün Bir Derenin Tarihi kitabında sözünü ettiği, dağdaki dereyi hatırlatıyor. Derenin büyüklüğü ve coğrafyası yaşanabilir boyut­lardadır, yüce falan değildir. Dere seyrinin öngörülemezliği nedeniyle nehirden üstün­dür. Dere kendi yolunu kendi açar, nehir gibi kendinden önce akan binlerce galon suyun açtığı yoldan ilerlemez. İşte bu yüzden dağ­daki herhangi bir derenin gücü Amazon’dan fazladır.

Şubat 2017 Express dergisi, s: 15, 16, 17

“İnsan hiç de sanat yapıtı olmayan yapıtlar yaratabilir mi Diana?”

Hava kirli, insanlar güce tapıyor. Sanat gezegeni değişmez yasalara göre dönüp duruyor. Fakat birden, yörünge dışında beklenmedik bir şey oluyor. Fezada yüzen sözcükler ve görüntüler, fikirler ve fanteziler karşı konulmaz bir manyetik ağa yakalanıyor, burada coşkuyla çarpışıyorlar. Bir anda atmosfer dönüşmeye başlıyor. Kozmos yemişleri coşkuyla çatlıyor. Fanatik magazinlere binip gezen anonim şairler, robotlar, oyuncaklar, western çizgi roman kahramanları, canlılar ve cansızlar arasından sızan eriyikler, kimseye ait olmayan bir dili konuşan bedenler, hep sahipsiz kalan konuşma balonları, terlikle diktatör kovalayan Esat Cavit Başak’a bağlanıyoruz.

“The chief enemy of creativity is ‘good’ taste” demiş (Yaratıcılığın en büyük düşmanı iyi zevktir) Picasso. Yaratıcılığın düşmanı ne hakikaten? Deli kızın çeyizi gibi bir şehirde, sanat ortamı neden bu kadar ciddi ve sıkıcı görünüyor?

Esat Cavit Başak: Galiba ve öncelikle, bazı kurum ve kuruluşların -ki devlet ve kurumları ile ebeveyn kuruluşları bunların başını çekiyor- öğüt ya da nasihat kılıfı altında söylediği ve aslında yaratmaya çalıştığı oto-sansür ile öğrenmeye çalışan bir zihnin en görünmez engelleri olan kimi sözlerden uzak durmak gerekiyor; ‘Oynama, bozulur!‘, ‘başka işin mi yok!‘, ‘sana mı kaldı!‘ ve en acayibi ‘başkası ne der?‘ Öğrenci olma durumunun, sanılanın ve beklenenin aksine bir mezun olma durumu da içermediğinin, ‘ihtiyaçlarımız’ dediğimiz şeyler konusunda o kadar da net ve emin olamayabileceğimizin de aklımızın bir kenarında kalması yararlı olur düşünüyorum.

1 Mayıs 1991’den 2002’ye kadar türlü aralıklarla 24 sayı çıkan, Türkiye’nin ilk fanzin dergisi, efsane Mondo Trasho’ya değinmeden olmaz. Mondo’ların hikayesi nedir?

Genellikle Deniz Pınar‘ın Narmanlı Han‘daki dükkanında toparlıyorduk; sayfaları ve muhabbeti. En azından aylık olarak düzenli çıktığı ilk senelerde. 1991-1992 arası aylık ve gayet düzenli çıktı mondotrasho, sonra da kafasına estiğince. Çok sıkı bir mektup iletişimi vardı. İstanbul içinden ve diğer şehirlerden pek çok insanla mektup aracılığı ile tanıştım, eski sayıları isteyenler, sayfa gönderenler. Gelen mektupların çoğu duruyor bende. Sadece Taylan ve Kerim‘in Regorge tayfasıyla olan yazışmalardan bir dergi çıkar. Regorge, sonraları bir fanzin olarak da çıktı zaten. Gelen tüm mektuplar hem içerik hem de görsel olarak öylesine doluydu ki! Zarftan bozuk para çıktığını bile hatırlarım. Birisi eski bir sayıyı istemiş mesela. Düzensiz çıktığı dönemlerde mondo‘su sabit kalıp, bir konu ya da bir kavram etrafında toplanılan sayılar da oldu: Mondo Atropo, Mondo Akinetono, Mondo Arkıno (sadece Cüneyt Arkın ve filmleri üzerine) Çöplük Dünya, Mondo Porno, Mondo Pyro ve Mondo Desparado. Bu sonuncusu, Mondo Desparado, tek sayfa, A3 olarak bir afişti. Hani western çizgi romanlarında bir kare olur, kahraman birinci kattan camı kırıp aşağıdaki atına atlar, o aradaki katları fotokopi ile çoğaltıp gökdelen yapmıştım. Kahraman yirminci kattan atlıyordu atına. 2002 ya da 2003 tarihli, yani en son mondo‘lardan biridir. Hatta ve galiba sonuncusudur. Madde kullanımı ve suistimali dönemimin zirve yaptığı zamanlardan, o ata atlayan da bendim.

Fanzini bir örgütlenme biçimi olarak düşünebilir miyiz?

Evet, fanzin bir örgütlenme biçimidir ve bu bir teori falan da değildir. Pratiğinin ve sonuçlarının gözler önünde olduğu, birbirinde farklı, bambaşka kolektifleri birleştiren, onları besleyen bir koca gerçekliktir. Bir metal fanzini olarak yola çıkıp kendi alt kültürünü oluşturan Laneth, Antalya tayfası anarşist arkadaşların çıkardığı Coelacanth, Serhat‘ın tek kişilik müthiş projesi 2/5BZ‘nin ‘yayın organı’ Gözel ve İzmir tayfasından Girdap‘ın farklı isimler altında, dişiyle, tırnağıyla on seneyi aşkındır sürdürdüğü fotokopi maceraları aklıma ilk gelenler.

“aşkım, kelimelerin yumruklar gibi çeneleri kırdığı bir dil düşünüyorum.”

Söz, ses ve imgeyi, kuramı, fantastik kurguyu, fantezi müziği, sıradanlığı ve aşkınlığı, angajmanı, esrikliği, pornoyu ve popu…. her biri şuurunu yitirecek denli hızla birbiriyle çarpıştırıyorsun. Ortaya çıkan etkiyi nasıl değerlendirmeliyiz? Bir strateji olarak, göstermek ve görünür kılmak hakkında ne düşünüyorsun? Katilleri ifşa mı etmeli? Kurbanları ikna mı etmeli? Ağa-babaların ağzını burnunu mu kırmalı? Adaleti imgede yeniden mi kurmalı?

Kültür endüstrilerinin aynalı üretim araçlarına pabuç bırakmayan görsel sanatın oyun arkadaşları kimler? Müzik, video, performans …. Gündelik yaşam, sokak ve sosyal medya üretme sürecine nasıl yardım-yataklık yapıyor?

Her iki sorunun da karşılığı Gündelik Yaşam‘dır. İlk sorunun cevabı, ikincinin öznesi olarak gündelik yaşam. ”Ben aramam, bulurum” diye pek aynalı gözüken bir laf vardır, Picasso‘ya ithaf edilir. Tam o hesap. Hiç de mistik olmayan, gayet rasyonel bir durumdur bu; özel bir ‘şey‘ aramıyorsan karşına çıkan ‘şey‘lerin hepsi zaten çok özeldir. Göz, eğitilebilen bir organ, aramadığını bulabildiğin gibi bir müddet sonra aradığını da bulabiliyorsun kolaylıkla. Kazanmak. Bu buyruğun tedavülde olmadığı bir hayat -kazanacak bir şey olmadığı çünkü insanlar arasında geçenlerin ve birbirinden istedikleri şeylerin bu şekilde ifade edilemeyeceği bir hayat- nasıl olurdu kurgulamamız gerek.

Gezi’de, kolektif ayaklanma ve coşku halinde sokağın fanzin gibi işlediğini görmüştük. Oradan aklında ne kaldı? Sen nasıl deneyimledin? Haziran günlerinin görsel kültürel dili seni nasıl etkiledi?

Sorunun içine cevabını da işlemişsin aslında ve tam olarak da katılıyorum; kısa devre ile ve kısa vade için de olsa sokağın fanzin gibi işlediğini gördük. Herkesin elinden geleni yaptığını -ki bu ‘herkes‘e, oradaki özgürlükçü ortama standart dikta şiddetiyle karşılık veren Tayyip Erdoğan ve yancıları da dahildir- mizahın, ironinin ve eylemin ‘ülke genelinde‘ sokağa ilk defa bu kadar uygulamalı ve içten döküldüğünü, bastırılanın tekmesinin ne kadar güçlü, yıllardır sistematik olarak uygulanan faşist şiddetin aslında ne kadar zavallı olduğunu, pasif olduğu varsayılan bir çoğunluğun nasıl harekete geçebileceğini, sosyal medya ve alternatif iletişim yollarının nasıl farklı amaçlar için kullanılabileceğini deneyimledik. En doyurucu hazların sürpriz olanlar, tasarlanamayacak olanlar olduğunu gördük. Deneyimden bir şeyler öğrenmek, ihtiyacımızı dünyada yaşamakla bağdaşır kılmanın yollarını bulmak anlamına gelir. Bunu ihtiyaçlarımızı gözden geçirerek, yaşadığımız dünyayı gözlemleyerek yaparız. Sadece kolektif ihtiyaçlarımızın bile ne kadar basit, ulaşılabilir olduğunu görmek, buna karşılık faşist-kapitalist her türlü uygulamanın ne denli pespaye olduğunu gözlemlemek çok güzeldi. Devletin ve baskı kurumlarının ne kadar kırılgan olduğu gördük.

Sanat alanda herkes muhalif, politik, eleştirel, anti-kapitalist. Buna karşın üretim ve iletişimde tek tip, egemen kurumsal tavırlara alternatif geliştirme riskini alan çok az. Sinizm mi bu? Yoksa yeni bir kavrama mı ihtiyacımız var açıklamak için?

”Değerini değil ama fiyatını biliyoruz her şeyin” Oscar Wilde‘ın sinizm üzerine söylediği bir söz bu. Gördüğün gibi yüz küsur sene öncesi söylemiş olması da hiç farketmiyor, hala güncel. Tıpkı, yazıldığı tarih not düşülmese geçen hafta yazılmış gibi duran bir Fransisken papazın 1500’lü yıllardaki günlüğü gibi; ”Hava kirli, insanlar güce tapıyorlar, herkes birbirinin kuyusu kazıyor..” Hepsinin özeti ve Ece Ayhancası ise şu galiba; ”..Sorun, eskidir kardeşler, yeni hiç değildir.” Kurumlar varlıklarını sürdürdüğü sürece kapılarında sıraya girecekler de olacaktır, bu kurumların ve kuyrukların varlığını değil ama işlevlerini, geçerliliklerini sorgulayanlar da. Muhalif, eleştirel, politik ya da anti kapitalist; adını sen koy, bu kurumlar dışında tutarlı iş üretilebileceğini, daima yeni bir iletişim yöntemi bulunabileceğini, sürekli olarak üretimde ve dolaşımda olarak gösterebilmeliyiz. Adorno elli yıl önce, bireyin, yüksek teknoloji ve bu teknolojinin eleştirel düşünce üzerinde yarattığı sonuçlar tarafından deforme edilerek önemsizleştirileceğini fark etmişti. Büyük sıkıntı dönemlerinin sonunda yeni kavramlar, yeni yöntemler kendiliğinden ortaya çıkıyor; ‘uygulamalı’ Kaczynski‘den pasifist-anarşist Zerzan‘a. ”Unabomber” Kaczynski‘nin yaklaşımı öylesine bastırılmıştır ki düşüncelerini ifade edebilmek için insanları öldürmek zorunda olduğunu düşünmüştür. Toplumsal ilişkilerin tahakküm üzerine şekillenmediği bir toplum deneyimleyemedik henüz.

“Acil bir hayat tasarımı” demişsin bir söyleşide, ülkenin ve kültür ortamının bu koşullarında yer değiştirmek, şehirden ya da ülkeden gitmek, bitirmek ya da başka bir kimlikle yeniden başlamak … ne düşünüyorsun?

İzmir ve çevresinde yaşıyorum. Çandarlı- Dikili, bu taraflara kaydım. Kişisel sebepler, ekonomik sebepler, başka sebepler, zaten bir yerden sonra hepsi iç içe giriyor tek bir sebep oluyor; hareket halinde olmak bana hep iyi geldi, geliyor. Posta adresim değişiyor ama elektronik posta adresim sabit. Hareket halinde olmak bana çocukluğumdan hatıra. Liseye kadar her sınıfı bir başka şehirde okumak bana babamın nefis bir hediyesidir. Bu vesile ile kendisine tekrar teşekkür ederim. Ulaşım aracı olarak bisiklet, posta olarak mail kullanmak fena fikirler değiller. Her ikisinin de hızı yeterli. ”Macera” kısmı ise en eğlenceli olanı; hem belirli bir sanatsal gelenekte yetkin olmanız hem de yeni bir şey söylemek için gelenekten kopma becerisini gösterebilmeniz gerekiyor. Bu konularda hiç de tembel olmadığımı düşünüyorum.

“Ellerinde ‘Portakal orada kal’ ‘Faşist Hollanda’ yazılı dövizleri taşıyıp ‘Evet’ yazılı tişörtler giyen gençler yanlarında getirdikleri portakalları sıkarak suyunu içti. Grup Hollanda polisinin atom bombası attığını iddia etti! Şaka gibisin TC.” Bu tür haberleri okuyan, bazı gazeteci arkadaşların “Rus asıllı Türk sanatçı” olarak tanımladığı Nova Kozmikova ne düşünüyor? Bu ülkede saçma kavramının felsefi değerini, ironinin politik etkisini nasıl savunacağız?

Bir devlet, bir din ya da herhangi bir kurum mitine göre yaşamak, sokak ağzıyla söyleyeyim ‘çok sakat’. Devasa bir yalan hamuru içinde, ilerleme mitinin kaçınılmaz olduğu kabul ettirilmiş bir toplumla yoğruluyoruz. Bir yanda, yedeğinde yüzlerce kötülük saklayan, istediği gibi kesip biçebileceği, her duruma uyarlanabilen bir inanç sistemi ile donanmış devlet, diğer yanda, ”milli hassasiyetleri” jonglör ustalığıyla çeviren, yunanca ‘poli’ çok, ‘tika’ yüz anlamında kullanılan iki kelimenin yan yana getirilmesiyle oluşan politika ve bu kavramın has Türkçesini uygulayan bir ‘Reis’. Hatalı, eksik ve uydurma bir tarihe sarılıp, ‘refah’ düşleri kurmak!.. Devlet eliyle cinayetin, idamın propagandasını yapmak, inanç sömürmek, ataerkil, erkek egemen bir sistemi savunmak, sıraladıkça çoğalan bir acayip sıkıntılar kümesi. ”Hep ileriye ve geriye bakarız” diye yazmıştı Shelly, ”Var olmayan için iç çekip durarak”. Hakikatten de dev bir şakanın içinde gibi değil miyiz? Ancak tüm bu olumsuzlamalara karşın, içinde bulunduğumuz statükoyu sorgulamalıyız. Hangi şart altında olursa olsun yalnızca kendi dilimizce ‘saçma kavramına felsefi değerini’ ve ‘ironinin politik etkisini’ verebileceğimize inanıyorum.

Kaburga fanzin’den Uluer Oksal Tiryaki: “Bu Ülkede Yazar Değil Okur Eksikliği Var”

Koray Sarıdoğan 14 Ekim 2017, kalemkahveklavye.com

Sadece fanzin yayıncılığıyla değil, özgün bir dile, bir ritme sahip şiirleriyle de dikkat çekiyor Uluer.

Memlekette fanzinciliğin en eski, en nitelikli ve uzun yeni sayı aralarına rağmen en sürekli örneklerinden biri olan Kaburga Megazine, içinde farklı emektarların adı geçmekle birlikte Uluer Oksal Tiryaki’nin kaptanlığında seyrediyor yıllardır. Sadece fanzin yayıncılığıyla değil, özgün bir dile, bir ritme sahip şiirleriyle de dikkat çekiyor Uluer. Geçtiğimiz yıllarda Oyun Yayınevi’nden çıkan Arabesk yahut Death Metal ile son dönem şairleri arasında yerini sağlamlaştıran, geçtiğimiz aylarda Sub Press’ten çıkan “Anadolu Ekspresi” adlı antolojiyi hazırlayan konuğumuzun, yeni kitap sürprizi de yolda.

Uluer Oksal Tiryaki ile fanzinden dergiciliğe, edebiyattan sektöre geniş ve sıkı bir sohbete imza attık. Yayımlanması biraz uzun sürdü, ama demlendi, güzelleşti. İyi okumalar… (Röp: Koray Sarıdoğan)

Fanzin aleminin eski ve bilinen isimlerinden biri Kaburga. Yine de bilmeyenler için şöyle bir özet alalım, geçmişinden bugüne nasıl seyretti? İşin mutfak kısmında Uluer Oksal Tiryaki’den başka isimler var mı?

Kaburga’yı hazırlamaya, bundan beş sene önce, Erman Akçay’la beraber başladık, bunu yapmak istememizin sebebi bir şeyler üretme isteği ve can sıkıntısı gibi şeylerdi. Zamanla art arda birkaç sayı çıkarınca, gelen tepkilerin de olumlu etkisiyle daha fazla gaza bastık ve derken iş bu noktalara geldi. İlk dört sayıyı Erman’la birlikte hazırladık, sonra o kendi işlerine ağırlık verince sayfa düzeni ve tasarım gibi işlerde Nihan Parmaksızoğlu’nin yardımları oldu. Ayrıyeten bu konuya ilgi duyan bazı arkadaşlarım da kendi istekleriyle çalışmalara dahil oldular, Kaburga’yı hazırlayan sunan her ne kadar ben olsam da bunu içeriğe katkıda bulunanlardan okuyucusuna, benimsenmiş bir birliktelik olarak düşünüyorum. Şimdilerde 9.sayıyı toparlıyoruz; neredeyse bitti ve bu sayıyı da Eser Yılmaz’la beraber hazırlıyoruz.

“Megazine” adı nereden geliyor? Yeni bir isimlendirme sanırım.

“Mega-Zine” aslında magazine ve fanzin kelimelerinin ortak kullanımından türemiş bir isim. Kaburga bir fanzin değil, megazine. Yurtdışındaki örneklerinden de görüleceği gibi Kaburga Megazine, ortalama bir fanzine göre çok daha kapsamlı bir çalışma. Örneğin; ilk sayılar daha çok şiir ve yazı ağırlıklıydı, şimdi neredeyse yarısından fazlasını görsel sanatlara ayırdım, takip ettiğim ve etkileşimde bulunduğum sanatçılar var. Özellikle Le Dernier Cri kolektifinden bir çok sanatçı bu konuda bize destek oldular. İsim konusuna dönecek olursak, daha önce “Kaburga Zine” olarak adlandırdım çünkü klasik anlamda Zine çizgisindeydik, Şimdiyse içeriğin çeşitlenmesi ve avangart tarafının ağır basmaya başlaması bu ismi seçmemde etkili oldu.

Sayıları belirli periyotlarda hazırlayabiliyor musun, yoksa zaman olup fırsat buldukça mı?

Son sayımızı geçen sene Ağustos ayında çıkardık, bir iki ay içinde yeni bir sayı basmayı planlıyorum. Sayıların çıkış tarihlerine baktığımızda yine üç- beş ay aralıklarla devam etti. Süre bakımından belli bir periyoda bağlı olduğum söylenemez, aslında açık konuşmak gerekirse ben tamamen kafama göre yapıyorum, sonuç olarak bu disiplin ve mesai isteyen bir iş, örneğin Kaburga ile ilgili neredeyse bir yıldır (KMZ tişört serisi ve içerik arşivi dışında) herhangi bir şey yapmadım çünkü kendi işlerime ağırlık vermek istedim. Dediğim gibi bu disiplin gerektiren bir iş ve sadece bir şey yapmak için yapmak da bana göre saçmalık, bugüne dek sekiz sayı hazırladık ve her biriyle gurur duyuyorum.

Çeşitli gelişmelere bağlı olarak fanzin sayısının çoğaldığı, hani deyim yerindeyse fanzinciliğin yeraltından üstüne çıkarılacak kadar popülerleşti popülerleşecek bir durumda olduğunu söylemek yanlış olmaz. Ama bir yandan da bu işin orijinlerindeki kes-yapıştır-kolajla-çoğalt mantığından ziyade dijitalde hazırlanıp baskıyla çoğaltılan fanzin örnekleri de hayli çok. Kaburga, tüm bu manzarayı nasıl yorumlar, kendisini nasıl konumlandırır?

Aslında bunun gibi şeylere takılmıyorum. Fanzin elle yapılır ya da yapılmalıdır diye bir şey benim için söz konusu değil. İsteyen elle yapar isteyen bilgisayar kullanır, bana göre önemli olan daima içeriğin niteliğidir.

Fotokopiyle çoğaltılan fanzinlerden yana değilim çünkü fanzinin göze de hitap etmesi gerektiğini düşünüyorum. Örneğin; Cleon Peterson gibi sanatçılar sana çizimlerini gönderiyor ve sen bu resmi fotokopiyle çoğaltıyorsan, her şeyden önce o sanatçıya ayıp etmiş olursun, görsellik somut özelliği bakımdan sıfıra iner, bu fikir, görsel tarafı olmayan fanzinler için doğal olarak geçerli olmasa da manzara konusundaki yaklaşımım bu, bunun da nedeni sayfalardaki görselliğin zedelenmesi, diğer türlü -genellikle- fanzinler sadece içinde parti bildirileri gibi yazılar olan beş-on sayfalık beyaz kağıtlardan öteye gidemiyor ve gidemez de.

Yaygınlaşan fanzin üretimini, estetik ve görsel açıdan değerlendirdiğimde, buralarda bu işi icra edenleri pek ilgilendirmiyor gibi görünüyor, diğer taraftan bakıyorsun, Fransa’dan fanzin geliyor, heyecanla karıştırıyorsun, içinden üç boyutlu gözlük çıkıyor, görsellik muazzam, kağıdı ve baskı kalitesi tartışılmaz, burada ise daha çok “Abi biz de fanzin çıkarmak istiyoruz,” falan filan gibi şeyler duyuyorsun.

“Edebiyat, Dergicilik Oyunundan Sıkıldı”

Uluer Oksal Tiryaki’yi bilip tanıyanlar olarak kendisinin muhalif, tabiri caizse köşeli bir arkadaşımız olduğunu biliyoruz. Bu tavrı popüler kültüre bakışında da görmek mümkün. Bu minvalde Kaburga’nın barkod giymiş bir dergi olmasını hiç düşündün mü, bu konu ve dergilere dair fikirlerin nedir?

Hayır düşünmedim, bundan sonra da söz konusu olmaz, fakat belki bir gün bunu bir toplama dönüştürmeyi düşünürsem bu olabilir. Barkod konusuna herhangi bir takıntım yok, bu ticari bir değer değil, eğer barkoddan anladığımız şey kaba tabirle “sistem” ise (şayet yeterli donanımın, becerin ve bu yönde bir niyetin varsa) sistemi kendi silahıyla yaralayabilirsin, böyle düşünmekte fayda var.

Üç dört seneden beri hiçbir dergiye şiir-yazı göndermiyorum, çünkü tiyatro bitti ve kalabalık evlere dağıldı, bunun yerine fanzinleri takip etmeyi tercih ediyorum, bir çok fanzin hazırlanıyor ve birçoğu ‘dergiciliği’ tam anlamıyla rafa kaldırdı.

Kaliteli fanzinlerin yaygınlaşmasını destekliyorum, en azından ticari beklentileri ve bağlı oldukları bir firma yok. Edebiyat genel anlamda dergicilik oyunundan sıkıldı, nedenleri ortada: Birisi, dergisinde yayımladığı şiiri toplumun ahlak yapısına ters olduğu için, sırtını toplumun kafa okşayıcı yapısına yaslamak adına şairini satarak dergiyi kapatıp ortalıktan toz oluyor, sonra o şair sosyal medyada ölüm tehditleri alıyor, şair bir süre sosyal medya hesaplarını kapatıp sokağa çıkamayacak hale geliyor, aslında bakarsan şair zaten şair değil, popülerite kazanmak adına (şirketler tarafından desteklenen) dergilere saldıran ve bu işten zararlı çıkan kişilerden sadece biri.

Diğeri, photoshop’la Boğaziçi Köprüsü’ne Nazım Hikmet’ten bir dörtlük yerleştirip, asli kitlesine selam çakıyor. Çok daha önce Taylan Kara’nın da yazılarında bahsettiği gibi ünlü ve az ünlüleri, sol’dan alıp sağ’a satar, arkalarına baktığınızda yine sözde ahlak bekçilerini ve medya patroncuklarını görürsünüz.

Diğer bir çevre ise yeterli okur kitlesine bir türlü ulaşamadığı için altı ayda bir farklı konseptlerde dergi çıkarıyor, edebiyat ayağına, bir sayıda Ayşen Gruda’ya diğerinde ise Hayko Cepkin’e falan rastlarsınız, tek dertleri oligarkların yerini almak olan bu başarısız hareket, genellikle olamadığını eleştiriyor.

En üst ligde ise elit edebiyatçılar var; onlar genellikle aydın/entellektüel çizginin temsilcileridir, cukkaları sağlam olduğu için alt kesim edebiyatçılar ve elitist okur çevreleri tarafından yakından takip edilir ve daima övgüye değer bulunurlar, fular alışkanlığı bir alt zümreye bu kodamanlar tarafından kazandırılmıştır. Üçüncü ligde ise tüm bunların minimal tezahürü: Çay, kahve, kitap, edebiyat, vs. biraz önce de bahsettiğim gibi, dergilerle işi olan bir adam değilim ve günümüzde dergiciliğinin geldiği nokta hiç umurumda değil.

Popüler olana karşı durma konusu cepte. Ben soruyu tersinden sormak isterim: “Şu özelliklere, bu şartlara sahip olan popüler bir iş de bağra basılabilir” gibi bir ölçütün var mı?

Evet genel olarak popüler olana karşıyım ama bu sivri köşeleri olabilecek bir konu değil ve bunu bir parça irdeleyecek olursak bir sürü tezat ortaya çıkabilir. Örneğin bu; Radiohead’i seviyorum ama aynı zamanda popüler müziğe de karşıyım demek gibi bir şey olur. Buradaki ölçüt kendini nerede konumlandırdığınla alakalı. Bir ara Lautreamont okumak çok modaydı ancak Maldoror’un Şarkıları hâlâ efsane

Bu noktadan itibaren, bir nesneyi ya da kişiyi popüler kılan şey tam olarak nedir diye sormak gerekir, bir pop şarkıcısının sahip olduğu genel geçer popülerizm mi yoksa gerçekten güzel bir filmin, seyircisi tarafından hak ettiği değeri görmesi mi. Ben ikincisinden yanayım, iyi bir iş gerçekten iyi bir iş olduğu için popüler olabilir, bence bunda herhangi bir sakınca yok. Maksat popüler olmayı istemek ve bunun için mücadele etmekse orada yollarımız ayrılır. Kısaca, her şey birbirinin içine geçmiş birer halka gibi, kendini, bunun ne kadar dışında tutabiliyorsun bütün mesele bu.

Kaburga’nın dümenindeki Uluer’in bir de şiir kitabı yayımlandı geçen yıllarda, “Arabesk yahut Death Metal”. Tamamen fikirlerini anlatabilmek, bunu okuyanları düşünüp tartışmaya itmek için soruyorum: Butik bir yayınevinden de olsa barkod giyip rafa çıkan bir kitabın var. Bu senin için rahatsız edici bir durum oldu mu?

“Arabesk veyahut Death Metal”, bana göre son yıllarda yazılmış en iyi şiir kitabı. Sadece bir üretki olarak değerlendirecek olsan bile bu soruya başlı başına bir cevap. Kendimi politik bakımdan herhangi bir şekilde tanımlamaya karşıyım. Ancak çoğunun yaptığı gibi, muhalif olmak, karşıt olmak gibi -sadece söylemde kalmayan- şeylerden de bahsedebiliriz.

Kitabın arkasında bir bandrol var evet ama bu, içinde natürmort türde şiirler olan bir şiir kitabı değil, politik bir tavrı var, ancak politikayla ilgili bir kitap da değil, bu konudaki fikrimi özetlemem gerekirse; modern şiir -ana hatlarıyla- modern toplumu anlatamıyorsa kimse kusura bakmasın herhangi bir şiir kitabını açıp okumam. Bu açıdan düşünmeye devam edersem, biraz önce de belirttiğim gibi, üzerinde kültür bakanlığının bandrolü bulunan bir kitapla sistem karşıtı söylem de geliştirebilirsin, ben estetik ve duygudan bağımsız olarak bunu gerçekleştirdim, kısacası her şey senin elinde. Sadece karşıt olmak benim için tek başına bir anlam ifade etmiyor.

Sub Press çatısı altında “Anadolu Ekspresi: Yeni Türk Şiiri”ni hazırladın. Şenol’a da sorduk, bir de senden duymak isteriz: Nasıl çıktı bu fikir, kitabın yayına hazırlanma süreci nasıl oldu?

Şenol’un zaten eskiden beri böyle bir niyeti vardı, sadece hayata geçmesi biraz aksadı. Bir gün bu konu hakkında konuştuk, bana böyle bir şeyi yapıp yapamayacağımı sordu, ben de kabul edip elimden geleni yaptım.

Aslında bu isteğin nedeni yine Kaburga’ya dayanıyor. Şöyle ki; şiir yazan ve aynı zamanda basan biri olduğum için, çevremde kimin ne yazdığını üç aşağı beş yukarı biliyorum ya da potansiyeli tahmin edebiliyorum. Kitabı hazırlarken öncelikle içinde yer alacak isimleri ve şiirleri belirledim, daha sonra bir ekip oluşturup İngilizceye çevrilmesini bekledim. Başta çeviri konusunda kaygılarım vardı ama ekip, Kerem başta olmak üzere sıkı ve de özverili bir iş ortaya koydu, ardından son okumalar, mizanpaj derken tamamlandı. “Anadolu Ekspresi” nitelikli ve içimize sinen bir çalışma oldu, modern şiir diye tabir edebileceğimiz türde bir kült antoloji.

Bu işe girmemdeki nedenleri hesaba katarsak, bu şiirlerin bir antoloji olarak sadece burada dolaşımda olması fikrinden çok İngilizceye çevrilecek olması ve dolayısıyla yaşadığımız ve yazdığımız şeyin başka coğrafyalarda da okunabilecek olması düşüncesi olarak özetleyebilirim. Benimle birlikte birçok insan bu kitaba emek verdi, çevirilerden, kapağına gerçek bir kolektif işiydi. Kitap şu an, Türkiye dışında, Amerika başta olmak üzere Avrupa’da çeşitli ülkelerde satışta, son olarak, Princeton Üniversitesi bu kitabı kütüphanesine koydu, bu hepimiz adına gurur verici.

Bir sonraki şiir kitabının yolda olduğunu biliyorum, Sub Press’ten mi gelecek, ne aşamada kitap?

Bir sonraki kitap şiir değil, daha çok deneme ve düzyazı ekseninde deneysel bir çalışma. Benim için tanımlaması biraz güç çünkü örneklerine pek rastlanılır bir tür değil. Bu teorik olarak üçüncü kitabım olacak ve dosyayı SUB Press’e teslim ettim, okundu ve yayına alındı, şayet bir aksilik olmazsa ekim ayında çıkması planlanıyor.

Bugünün gerek popüler, gerek nispeten ana akım dışında kalmış edebiyat ve yayıncılık dünyasını nasıl görüyorsun? Dönemin bir dili, bir özgün kumaşı var mı sence? Piyasayı domine eden sığ oluşumların arasından nitelikli bir dönem edebiyatı çıkar mı dersin?

Bu ülkede her konuda her kafadan bir ses çıkıyor, bilen bilmeyen herkes sadece konuşuyor, iş icraata geldiğinde ise ortalıkta kimse kalmıyor. Dönemin özgün bir kumaşı tabi ki var, salt şiir anlamında “Anadolu Ekspresi”ni referans olarak gösterebilirim.

Senin de söylediğin gibi “Piyasa Edebiyatçılığı” diye bir tabir var ve yayıncısından yazarına, şairine gerçek anlamda birbirinden ayrık gibi duran ancak birbirine göbekten bağlı bütünlüklü bir kütleyi oluşturuyor. Bana göre bu ülkede yazar değil okur eksikliği var. Eğer birey olarak bestseller raflarından öteye gidemediysen, edindiğin okuma alışkanlığın haliyle dizi izlemek gibi bir şeye evriliyor, bu seni kültürel düzeyde bir okur profilinin olamamasına itiyor, yeterli altyapın olmadığı için hayatın boyunca gerçek bir okur olamıyorsun, gerçek bir okur olamadığın için sorgusuz sualsiz sana sunulanı satın alıyorsun, baloncuklardaki şiirimsilerin fotoğraflarını çekip Instagram’da paylaşıyorsun.

Edebiyat diye sorduklarında aklına Cemal Süreya’dan başkası gelmiyor. Bu sorunun yanıtı bana göre tamamen bu, nitelikli işi nitelikli okuyucu bulur ve okur, bu bir endüstri hareketine dönüştüğünde ise herkes kazanır, tüm bunlar gerçekleştiği takdirde; yayınevine para verip kitap bastıramazsın, jüriyi ayartıp edebiyat ödülü alamazsın, bir dergiye yazı ya da şiir gönderirken bir başkasının selamını iletmek zorunda kalmazsın… Eğer okur prototipiniz yoksa –tıpkı burada olduğu gibi- saçma sapan kitap ve dergilerin yayımlanmasına ve okunmasına neden olursun, biraz ilerisi zaten çöplük.

Son olarak, bu röportajı okuyup Kaburga’ya, tişörtlerine ulaşmak veya yazı göndermek isteyen arkadaşlarımız ne yapsınlar?

Tişörtler ve KMZ box-set için kaburgamegazine @ gmail.com adresinden irtibata geçebilirler, şiir göndermezlerse sevinirim.

kaynak : kalem kahve klavye